آیا وضعیت مغزی در دوران بارداری متفاوت است؟
شکی نیست که بدن زنان در دوران بارداری، تغییرات بی‌شماری را تجربه می‌کند اما چطور این تغییرات روی عملکرد مغز اثر می‌گذارند؟
اولین بخش از راهنمای زنان باردار درباره عصب‌شناسی دوره بارداری را مطالعه کنید تا پاسخ این سؤالات را بیابید.
تهوع صبحگاهی چیست؟
بیش از 50% (تا 90%) از زنان باردار، تهوع و استفراغ را در دوران بارداری به‌خصوص در اوایل صبح تجربه می‌کنند. حدود 1% از زنان باردار نیز این مشکل را با شدت بیشتری احساس می‌کنند که به آن تهوع صبحگاهی مداوم می‌گویند. این مسئله می‌تواند منجر به کمبود آب در بدن و کاهش وزن شود و نیازمند توجه جدی پزشکی است؛ اما برای اغلب زنان، تهوع صبحگاهی در حدود هفته 18 ام بارداری از بین می‌رود.هرچند دلیل تهوع صبحگاهی هنوز کاملاً مشخص نشده اما ازآنجاکه بین میزان ترشح هورمون‌های دوران بارداری (hCG) و دفعات تهوع رابطه مثبتی وجود دارد، برخی پژوهشگران، این مسئله را با واکنش بدن به این هورمون‌ها مرتبط می‌دانند.
تحقیقات انجام‌شده روی مادران باردار، نشان داده که شروع تهوع صبحگاهی مقارن با زمان مهمی در رشد جنین یعنی دوره شکل‌گیری شبکه مرکزی عصبی است.
تعدادی از نظریات هم این مسئله را به وجود مواد شبه سمی در جریان خون مادر نسبت می‌دهند و معتقدند سیستم ایمنی بدن در تلاش برای دفع این شبه سموم، دستگاه گوارش را وادار به تهوع می‌کند. از سوی دیگر بر اساس آمارها، تهوع و احتمال سقط‌جنین با یکدیگر رابطه مثبت دارند که این ارتباط، نظریه مطرح‌شده را تائید می‌کند.
در دایره المعارف های پزشکی ازجمله Gray's Anatomy، تهوع به ناحیه پشت مغز نسبت داده می‌شود که به‌شدت به هورمون‌های hCG حساس بوده و به وجود مواد سمی در جریان خون واکنش نشان می‌دهد. البته منظور از مواد سمی در اینجا، غذاهایی است که برخی ویژگی‌های سمی بودن مانند طعم تلخ را دارا هستند.
بسیاری از زنان در دوران بارداری تمایل کمی به مصرف گوشت، ماهی و برخی سبزی‌های خاص دارند. مصرف این غذاها برای افراد عادی، بدون مشکل است اما به دلیل وضعیت حساس مادر در دوران بارداری، بدن این مواد را سمی دانسته و برای دفع آن‌ها اقدام می‌کند.
چرا حس بویایی در دوران بارداری بسیار قوی‌تر است؟
بر اساس گفته بسیاری از زنان، افزایش حس شامه یا هایپرسومیا یکی از نشانه‌های اولیه بارداری است. بااینکه افسانه هایپرسومیا از قرن‌ها پیش وجود داشته، تحقیقات علمی روی این موضوع جدید است. به‌طورکلی حدود دوسوم زنان، حس بویایی خود را در دوران بارداری قوی‌تر گزارش کرده‌اند. برخی مطالعات نشان داده که زنان باردار در مقایسه با سایر زنان، نسبت به بوهایی مانند غذاهای پخته و سوخته، بوی سیگار، عطر و ادویه‌ها حساس‌تر هستند.درباره آستانه بویایی (کمترین میزان بوی موجود در هوا که می‌تواند توسط سلول‌های بویایی کشف شود) مطالعات کمی انجام‌شده که به دلیل نتایج ضدونقیض آن‌ها، اکثر محققان معتقدند که زنان باردار قدرت بویایی قوی‌تری ندارند بلکه احتمالاً در شناسایی بوها بهتر عمل می‌کنند.
به‌عنوان‌مثال در یک پژوهش که احساس شامه زنان باردار و غیر باردار در شش بوی مختلف آزموده شده بود، تفاوتی دیده نشد.
برخی پژوهشگران معتقدند همان‌گونه که در ابتدای دوران بارداری، دستگاه گوارش، اقدام به دفع غذاهای شبه سمی می‌کند، سلول‌های بویایی نیز با ایجاد احساس انزجار و تهوع کمک می‌کنند تا مادر از مواد خاصی که احتمال سمی بودن رادارند اجتناب کند. به همین دلیل است که بوی دود سیگار یا غذای سوخته برای زنان باردار تا این حد ناخوشایند است.
از طرفی، بین سطح hCG و زمان ترشح آن و تغییرات حس بویایی زنان رابطه مستقیم وجود دارد (مانند رابطه تهوع صبحگاهی و سطح هورمون‌های دوران بارداری).
جالب‌توجه است که این تغییرات هورمونی، روی بویایی ما اثر نمی‌گذارند. پژوهشگران سوئدی، بوهای مختلفی را به زنان باردار و غیر باردار ارائه کرده‌اند و پاسخ‌های مغزی آن‌ها را اندازه گرفته و دریافتند که زنان باردار، امواج مغزی بزرگ‌تر و با دامنه کوتاه‌تری دارند. این نشان می‌دهد که تغییرات هورمونی روی فرآیندهای شناختی و ادراک بوها اثرگذار است نه روی قدرت بویایی.
چرا زنان در دوران بارداری احساس فراموشی می‌کنند؟
درحالی‌که برخی زنان باردار، از کاهش قدرت حافظه و فراموشی شکایت می‌کنند، سایرین هیچ تغییری در این دوران احساس نمی‌کنند.یک پژوهش بزرگ در سال 2008 نشان داده که زنان باردار در مقایسه با زنان غیر باردار و زنانی که به‌تازگی زایمان کرده‌اند، در برخی شاخص‌های ذهنی با مشکلات بیشتری مواجه هستند. زنان باردار، در زمینه‌هایی که نیاز به قدرت شناخت بالایی دارد مانند حافظه کاری (کوتاه‌مدت) و بازیابی اطلاعات بیشتر چالش دارند.
مطالعه دیگری که توسط دیان فارِر و همکارانش اجراشده نشان داده که به‌طور متوسط زنان باردار در مقایسه با زنان غیر باردار 11.7% عملکرد ذهنی ضعیف‌تری دارند. بااین‌حال وقتی نمرات آزمون حافظه را با سطح شش هورمون در پلاسمای خون آن‌ها مقایسه کردند، رابطه‌ای دیده نشد.
تحقیقی که در سال 2008 روی موش‌های باردار انجام شد، نشان داده که میزان تکثیر و تعداد نورون‌های ناحیه هیپوکمپوس در مغز موش طی این دوران کاهش پیدا می‌کند. هیپوکمپوس در انسجام و ارتباط بین حافظه کوتاه‌مدت با بلندمدت مؤثر است. پژوهش مشابه دیگری هیچ تفاوتی در اندازه مغزی موش‌های باردار و غیر باردار به‌جز در ناحیه هیپوکمپوس نشان نداده است. هیپوکمپوس در موش‌های باردار کوچک‌تر بود که این مسئله به نقص حافظه مکان‌یابی مرتبط است. هرچند هیچ مطالعه‌ای روی تغییرات هیپوکمپوس در زنان باردار انجام‌نشده است.
برخی محققان کم‌خوابی یا استرس‌های ناشی از این تغییر بزرگ را در کاهش قدرت حافظه در دوران بارداری مؤثر می‌دانند. مطالعات دیگری هم این مسئله را به فاکتورهای فرهنگی نسبت داده‌اند و معتقدند بر اساس یک باور فرهنگی به نام مغز دوران بارداری، برخی زنان در دوران بارداری برای اولین بار از مشکلات حافظه خود، آگاه می‌شوند. البته تغییر در برنامه‌های عادی روزانه هم ممکن است بر توانایی مغزی اثر بگذارد.
هرچند دانشمندان هنوز اطلاعات کاملی از تغییرات مغز در دوران بارداری ندارند، یک نکته کاملاً واضح است: کودکان برای اینکه حضور خود را قبل از تولد به دنیا اعلام کنند، تغییرات متعددی را رقم می‌زنند.
