چرا 3 سال اول زندگی کودک مثل طلای ناب میمونه؟
- رشد سریع مغز کودک؛ ساختن هزاران پل عصبی در هر ثانیه
- نیاز به عشق، امنیت و مراقبت دلسوزانه
- فرصت بینظیر برای یادگیری مهارتهای اولیه
- اهمیت تغذیه و سلامت جسمانی برای مغز در حال رشد کودک
- اثرات تنش، استرس و محرومیت بر کودک چیست؟
- نقش والدین و خانواده در سالهای اول زندگی کودک چیست؟
- سرمایهگذاری در سالهای اول زندگی کودک
- چند توصیه ساده اما مهم برای والدین
- جمع بندی
هر پدر یا مادری که به آرامی نگاه میکنه به نوزاد یا کودک نوپاش، شاید نداند که در قلب وجود آن کودک، جهانی در حال ساخت است، ارتباطات عصبی، قابلیت یادگیری، احساس امنیت، پایههای سلامت جسم و روان. 3 سال اول زندگی برای هر انسانی مثل طلای ناب است؛ چون در همین سالها زیربنای آینده او شکل میگیرد.
در ادامه با هم میفهمیم چرا این دوره آنقدر باارزش است و والدین چگونه میتوانند از این "طلای ناب" مراقبت کنند.
رشد سریع مغز کودک؛ ساختن هزاران پل عصبی در هر ثانیه
مغز انسان در 3 سال اول زندگی با سرعتی بینظیر رشد میکند. بر اساس گزارش UNICEF، در سالهای ابتدایی زندگی بیش از یک میلیون ارتباط عصبی در هر ثانیه شکل میگیرد، سرعتی که هیچگاه دوباره تکرار نمیشود. یعنی هر لمس، هر نگاه، هر کلمه، هر لبخند، هر تعامل کوچک با کودک، همه تأثیرگذارند. این اتصالات عصبی پایههای آینده یادگیری، حافظه، تفکر، ارتباطات اجتماعی و عواطف کودک را میسازند.
تحقیقاتی که توسط محققین انجام شده نشان میدهند که تا سن پنج سالگی، تقریباً ۹۰٪ از رشد مغز شکل میگیرد. به عبارتی، این سالهای اول، شالودهی ذهن، جسم و رفتار کودک را میسازند و اگر درست و محافظکارانه به آنها نگاه شود، پایهای محکم برای آیندهای روشن ساخته میشود.
نیاز به عشق، امنیت و مراقبت دلسوزانه
رشد مغز تنها با سلولها و نورونها نیست، «احساس امنیت»، «عشق»، «مراقبت» نقش بسیار مهمی دارند. بر اساس توصیههای WHO، برای رشد سالم کودک از بدو تولد تا سالهای اولیه، لازم است:
- تغذیه خوب و سلامت جسمانی داشته باشد.
- در محیطی امن و بدون استرس رشد کند.
- فرصت یادگیری و کشف محیط داشته باشد.
- بسیار مهم است که با والدین یا مراقبینی روبهرو شود که با مهربانی، صحبت کردن، بازی، نوازش و محبت به او پاسخ بدهند.
وقتی کودکی در آغوش گرم والدینش، با لبخند مادر یا پدرش، با حرف زدن و لمس محبتآمیز روبهرو میشود، آن وقت است که مغز او نه فقط سریعتر رشد میکند، بلکه با امنیت و آرامش شکل میگیرد. این احساس امنیت و دلبستگی ایمن، پایهای برای سلامت روان، اعتماد به نفس و توانایی مقابله با چالشهای زندگی در آینده است.
فرصت بینظیر برای یادگیری مهارتهای اولیه
3 سال اول زندگی مثل یک «پنجره طلایی» برای یادگیری مهارتهای پایه است. کودکی که بین صدای مادر، بازی، لمس و محیط اطرافش غرق میشود، شروع میکند به یاد گرفتن زبان، کشف احساسات، فهم جهان و تعامل با دیگران. طبق گزارشUNICEF، سالهای اول زندگی حساسترین زمان برای شکلگیری «عادات یادگیری» و «پایه مهارتهای شناختی و اجتماعی» است.
تحقیقات نشان دادهاند که کودکانی که در این سالها از محبت، تعامل، بازی، گفتگو و محیطهای محرک بهرهمند شدهاند، در آینده توانایی یادگیری، خلاقیت، حل مسئله و مهارتهای اجتماعی بالاتری دارند. این بدان معناست که وقتی به کودکی فرصتی برای «کشف»، «حس کردن»، «بازی»، «آموزش اولیه» و «ارتباط مثبت» داده شود، پایهگذار توانمندیهای مادامالعمر او است.
اهمیت تغذیه و سلامت جسمانی برای مغز در حال رشد کودک
رشد ذهن بدون سلامت جسمانی ممکن نیست. در این سالها، بدن و مغز کودک به انرژی فراوان، مواد مغذی و مراقبت ویژه نیاز دارند. اگر تغذیه مناسب، واکسیناسیون، مراقبت پزشکی و شرایط بهداشتی فراهم شود، مغز فرصت پیدا میکند به بهترین نحو رشد کند. بر اساس دادههای CDC، رشد سریع مغز در سالهای اول تحت تأثیر تغذیه، سلامت جسمی و محیط اطراف کودک است.
اگر این پایههای سلامت نادیده گرفته شوند، مثل سوء تغذیه، نبود دسترسی به بهداشت، استرس مزمن، ممکن است آن پلهای عصبی حیاتی شکل نگیرند یا آسیب ببینند. این موضوع فرصتی است برای ما والدین تا به تغذیه، بهداشت، خواب، واکسیناسیون و مراقبت جسمانی کودک توجه ویژه داشته باشیم.
اثرات تنش، استرس و محرومیت بر کودک چیست؟
متأسفانه اگر کودک در شرایط دشوار بزرگ شود، فقر، استرس زیاد، خشونت، بیتوجهی، مغز او شکل سالمی نمیگیرد. پژوهشهای بینالمللی نشان دادهاند که محیط پرتنش و محرومیت در این سالهای حساس، میتواند ساختار مغز را تحت تأثیر منفی قرار دهد، توانایی یادگیری و مهارت اجتماعی را کاهش دهد، و در بلندمدت به مشکلات جسمی و روانی منجر شود.
وقتی تجربههای منفی در سالهای اول زندگی زیاد شود، حس ناامنی، نبود محبت، استرس مزمن، کودک ممکن است در بزرگسالی با اضطراب، مشکلات یادگیری، اختلال در تنظیم هیجانی، مشکلات روابط اجتماعی و حتی مسائل جسمی مواجه شود. این مثل آن است که بخشی از طلای ناب را از دست داده باشیم.
نقش والدین و خانواده در سالهای اول زندگی کودک چیست؟
اما خبر خوب این است که ما والدین نقش بسیار مهم و مؤثری داریم. کارهای ساده روزمره، مثل بغل کردن، صحبت کردن، خندیدن، آواز خواندن، بازی کردن، خواندن قصه، تعریف کردن از اطراف، همه دارند مغز کودکمان را شکل میدهند. این مراقبت و محبت روزمره، همان چیزی است که از نگاه علمی به آن تغذیه ذهن کودک میگویند.
حتی اگر فکر کنیم کاری بیاهمیت است اما در واقع خواندن یک قصه هنگام شب، نوازش آرام، لبخند، توجه واقعی، همه با هم سرمایهگذاری روی مغز و آینده کودک هستند. این تأثیرات نه فقط در کودکی، که در نوجوانی، بزرگسالی، شغل، خانواده، سلامت روحی و جسمی او دیده خواهند شد.
سرمایهگذاری در سالهای اول زندگی کودک
3 سال اول زندگی، پنجرهای است که اگر باز شود، تأثیرش تا پایان زندگی میماند. بعد از این دوره، مغز انعطافپذیری فوقالعادهاش را تا حدی از دست میدهد، هرچند یادگیری ادامه دارد، اما آن سرعت و شگفتی سالهای اول را ندارد.
به همین دلیل است که کارشناسان و سازمانهای بینالمللی تأکید میکنند، سرمایهگذاری در سالهای اولیه زندگی، از طریق تغذیه، سلامت، محیط امن، عشق و تعامل، نه فقط برای آینده کودک، که برای آینده جامعه و نسل بعدی مهم است.
اگر ما به این دوره به عنوان یک "فرصت طلایی" نگاه نکنیم، ممکن است بخش بزرگی از توان بالقوه یک انسان را از دست بدهیم و در این صورت حتما بخشی از آینده خودمان را هم تحت تأثیر قرار میدهیم.
چند توصیه ساده اما مهم برای والدین
اگر دوست داری از این فرصت برای فرزندت استفاده کنی، این چند نکته ساده اما تأثیرگذار میتواند کمک بزرگی باشد:
- با فرزندت صحبت کن، حتی اگر تازه حرف زدن بلد نیست. صدای تو، محبت تو، توجه تو، همه اثر دارند.
- زیاد بغلش کن، نوازشش کن، با او بازی کن، بخند، لمس محبتآمیز، این تعاملها اعتماد و امنیت میسازند.
- قصه بخوان، شعر بخوان، موسیقی گوش بده و محیطی پر از تحرکات مثبت برای مغز کودک به وجود بیارید.
- تغذیه سالم، خواب کافی، واکسیناسیون و مراقبت پزشکی را جدی بگیرید.
- از خشونت، تنش، استرس شدید دوری کنید، چون اینها میتوانند رشد مغز را مختل کنند.
- محیط خانه را، هم از نظر جسمی و هم از نظر عاطفی، امن، گرم، پر از محبت و آرامش نگه دارید.
جمع بندی
کودکی را تصور کن که هر لبخندش، هر گریهاش، هر نگاهش، هر نوازشی که دریافت میکند، در مغزش پلی میسازد. پلی برای یادگیری، عشق، خلاقیت، احساس امنیت، یادگیری زبان، دوستی، مهربانی، زندگی سالم ساخته میشود. 3 سال اول زندگی، گنجی است که تنها یکبار به ما داده میشود. اگر با عشق، آگاهی و فرصت سازگار باشیم، این گنج، گنجی برای تمام زندگی فرزندمان خواهد بود.
پس از همین امروز، با یک بغل، یک لبخند، یک قصه، یک بازی ساده، بهترین دوران کودکمان را مغتنم بشماریم. آیندهاش را با محبتی هوشمندانه و آگاهانه بسازیم.
