لیست آزمایش های ضروری دوران بارداری
نکات مهم:
- آزمایش های اولیه سه ماهه اول بارداری
- غربالگری های ژنتیکی سه ماهه اول (NT، NB و آزمایشهای خونی)
- آزمایش NIPT (غربالگری غیرتهاجمی ژنتیکی)
- آزمایش غربالگری سهماهه دوم (کواد مارکر)
- سونوگرافی آنومالی اسکن (سونوگرافی تشخیصی)
- آزمایش تحمل گلوکز (GTT) و غربالگری دیابت بارداری
- آزمایش های اختصاصی براساس شرایط مادر
- حرف آخر
- آزمایشهای اولیه سهماهه اول بارداری
- غربالگریهای ژنتیکی سهماهه اول (NT، NB و آزمایشهای خونی)
- آزمایش NIPT (غربالگری غیرتهاجمی ژنتیکی)
- آزمایش غربالگری سهماهه دوم (کواد مارکر)
- سونوگرافی آنومالی اسکن (سونوگرافی تشخیصی)
- آزمایش تحمل گلوکز (GTT) و غربالگری دیابت بارداری
- آزمایشهای سهماهه سوم بارداری
- آزمایشهای اختصاصی براساس شرایط مادر
دوران بارداری یکی از حساسترین و مهمترین دورههای زندگی هر مادره و برای اینکه سلامت مادر و جنین به بهترین شکل حفظ بشه، انجام یکسری آزمایشها و غربالگریها ضروری است. این آزمایشها کمک میکنن روند رشد جنین بررسی بشه، خطرات احتمالی زود تشخیص داده بشن و اگر مشکلی وجود داشته باشه، پزشک سریعتر بتونه برنامه درمانی مناسب رو تنظیم کنه. در این مقاله، مهمترین آزمایشهای دوران بارداری رو بررسی میکنیم تا تصویر دقیقی از کارهایی که باید انجام بدهید داشته باشید.
آزمایش های اولیه سه ماهه اول بارداری
سهماهه اول یکی از حساسترین زمانهای بارداری است، چون طی این دوره جنین در حال شکلگیری است و هر تغییر یا اختلالی میتونه روی ادامه رشدش اثر بگذاره. معمولاً بعد از اینکه بارداری با تست خون یا آزمایش hCG تأیید میشه، پزشک یک پانل کامل از آزمایشها رو درخواست میکنه تا وضعیت کلی سلامت مادر مشخص بشه. این آزمایشها شامل آزمایش خون کامل برای بررسی سطح هموگلوبین، کمخونی و عفونتها، آزمایش گروه خونی و فاکتور Rh، تست تیروئید برای ارزیابی عملکرد غده تیروئید، و آزمایشهای مربوط به بیماریهای عفونی مثل هپاتیت B، هپاتیت C، HIV و سیفلیس هست. هدف اینه که اگر مشکلی وجود داشته باشه، قبل از اینکه روی جنین اثر بد بذاره، شناسایی و کنترل بشه. در همین دوره، تست قند خون ناشتا هم ممکنه درخواست بشه تا احتمال دیابت بارداری از همان ابتدا بررسی بشه.
غربالگری های ژنتیکی سه ماهه اول (NT، NB و آزمایشهای خونی)
یکی از مهمترین مراحل تشخیص زودهنگام ناهنجاریهای جنینی، انجام غربالگریهای ژنتیکی در هفتههای ۱۱ تا ۱۳ بارداری هست. سونوگرافی NT ضخامت پشت گردن جنین رو اندازه میگیره و اگر این ضخامت بیشتر از حد طبیعی باشه، احتمال اختلالات کروموزومی مثل تریزومی ۲۱ یا همان سندرم داون مطرح میشه. علاوه بر NT، بررسی استخوان بینی (NB) هم اهمیت زیادی داره، چون نبود یا کوچک بودن استخوان بینی میتونه یکی از نشانههای اختلالات ژنتیکی باشه. همراه با سونوگرافی، یک تست خون هم انجام میشه که در آن سطح دو هورمون خاص اندازهگیری میشه. ترکیب نتایج خون و سونوگرافی به پزشک کمک میکنه تا احتمال خطر برای هر مادر بهصورت دقیقتر و آماری محاسبه بشه. این غربالگریها تشخیصی نیستن، ولی اگر نتیجه مشکوک باشه، آزمایشهای دقیقتری مثل NIPT یا آمنیوسنتز توصیه میشه.
آزمایش NIPT (غربالگری غیرتهاجمی ژنتیکی)
آزمایش NIPT که بهعنوان غربالگری غیرتهاجمی DNA آزاد جنینی هم شناخته میشه، یکی از پیشرفتهترین روشها برای بررسی اختلالات ژنتیکی جنین هست. این تست معمولاً از هفته دهم بارداری به بعد قابل انجام بوده و از خون مادر نمونهگیری میشه. NIPT سلولهای جنینی که وارد جریان خون مادر شدن رو بررسی میکنه و با دقت بسیار بالا احتمال تریزومیهایی مثل سندرم داون، سندرم ادوارد و سندرم پاتو رو مشخص میکنه. مزیت بزرگ این آزمایش اینه که برخلاف تستهای تهاجمی مثل آمنیوسنتز هیچ خطری برای مادر یا جنین نداره و درصد خطای اون هم خیلی پایینه. اگرچه NIPT یک آزمایش قطعی محسوب نمیشه، اما نتایجش معمولاً آنقدر دقیق هست که پزشک در صورت طبیعی بودن نتیجه، نیاز به آزمایشهای تهاجمی رو منتفی بداند. در صورت صلاحدید پزشک این آزمایش رو برای غربالگری جنین درخواست میده.
آزمایش غربالگری سهماهه دوم (کواد مارکر)
در سهماهه دوم بارداری، یک تست خون مهم به نام غربالگری کواد مارکر بین هفتههای ۱۵ تا ۱۸ انجام میشه. این تست چهار مارکر خونی شامل AFP، hCG، استریول آزاد و اینهیبین A رو اندازهگیری میکنه. هر کدام از این مارکرها اطلاعاتی درباره احتمال مشکلات ژنتیکی یا نقص لوله عصبی در جنین ارائه میکنن. برای مثال، سطح بالای AFP ممکنه نشانهای از مشکلاتی مثل نقص لوله عصبی باشه، در حالی که تغییرات سطح hCG یا اینهیبین A میتونه احتمال سندرم داون رو بالا ببره. نتایج این تست معمولاً همراه با سن مادر، وزن، سابقه بارداری و هفته دقیق بارداری تحلیل میشه تا ریسک نهایی تعیین بشه. حتی اگر غربالگری سهماهه اول رو انجام داده باشید، کواد مارکر میتونه اطلاعات تکمیلی ارزشمندی بده و در تصمیمگیریهای بعدی کمککننده باشه. البته نیاز به انجام همزمان تمام غربالگری های ناهنجاری جنین در بارداری وجود نداره و بسته به شرایط پزشک یک یا دو مورد رو درخواست میده.
سونوگرافی آنومالی اسکن (سونوگرافی تشخیصی)
یکی از کلیدیترین ارزیابیها در دوران بارداری، سونوگرافی آنومالی اسکن هست که معمولاً بین هفتههای ۱۸ تا ۲۲ انجام میشه. این سونوگرافی یک بررسی کامل از تمام اندامهای جنین انجام میده؛ از ساختار مغز و قلب گرفته تا کلیهها، دستها، پاها، ستون فقرات و حتی چهره. هدف اینه که هرگونه مشکل احتمالی در رشد جنین مثل نقصهای قلبی، مشکلات استخوانی، اختلالات کلیوی یا ناهنجاریهای شکمی در همین مرحله شناسایی بشن. پزشک در این سونوگرافی همچنین مقدار مایع آمنیوتیک، وضعیت جفت و محل قرارگیری اون رو بررسی میکنه. این اطلاعات میتونن در تعیین نوع زایمان، زمان مناسب زایمان و پیگیری درمانهای لازم خیلی مؤثر باشن. آنومالی اسکن یکی از مهمترین مراحل ارزیابی سلامت جنینه و معمولاً برای همه مادران توصیه میشه.
آزمایش تحمل گلوکز (GTT) و غربالگری دیابت بارداری
استفاده از آزمایش تحمل گلوکز یا GTT معمولاً بین هفتههای ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام میشه تا مشخص بشه آیا مادر دچار دیابت بارداری شده یا نه. در این آزمایش ابتدا یک نمونه خون ناشتا گرفته میشه، سپس مادر یک محلول قندی غلیظ مینوشه و سطح قند خونش در فواصل مختلف اندازهگیری میشه. اگر بدن نتونه قند رو بهخوبی کنترل کنه، احتمال دیابت بارداری مطرح میشه. تشخیص زودهنگام این وضعیت خیلی مهمه چون کنترل نکردن قند خون میتونه باعث بزرگ شدن بیش از حد جنین، زایمان سخت، افت قند خون نوزاد بعد از تولد و حتی مشکلات تنفسی بشه. اگر GTT نتیجه غیرطبیعی داشته باشه، پزشک رژیم غذایی، ورزش کنترلشده و در صورت نیاز انسولین رو پیشنهاد میکنه. مدیریت دیابت بارداری معمولاً سادهست، اما اهمیتش برای سلامت مادر و جنین بسیار جدی است.
آزمایش های سه ماهه سوم بارداری
در سهماهه سوم، بدن مادر و جنین وارد مراحل نهایی رشد میشن و برای زایمان آماده میشن. به همین دلیل یکسری آزمایشهای جدید برای بررسی سلامت هر دو لازم میشه. یکی از مهمترین این آزمایشها، تست CBC برای بررسی کمخونی یا تغییرات سطح هموگلوبین در مادره. علاوه بر این، در بسیاری از کشورها تست GBS یا استرپتوکوک گروه B در هفتههای ۳۵ تا ۳۷ انجام میشه. این باکتری ممکنه در بدن مادر بدون علامت وجود داشته باشه، اما هنگام زایمان به نوزاد منتقل بشه. اگر نتیجه GBS مثبت باشه، پزشک هنگام زایمان آنتیبیوتیک تزریقی میده تا از انتقال باکتری جلوگیری بشه.
همچنین در این دوره، پزشک ممکنه دوباره قند خون رو بررسی کنه، سونوگرافی برای بررسی رشد جنین درخواست بده و وضعیت مایع آمنیوتیک و جفت رو ارزیابی کنه.
آزمایش های اختصاصی براساس شرایط مادر
برخی مادران بسته به شرایط جسمی، سابقه بیماری یا سن، ممکنه نیاز به آزمایشهای اختصاصیتری داشته باشن. برای مثال، اگر مادر سابقه بیماری تیروئید داشته باشه، تستهای مربوط به TSH و T4 باید در چند مرحله تکرار بشه. مادرانی که سن بالای ۳۵ سال دارن معمولاً آزمایشهای ژنتیکی دقیقتر مثل NIPT یا حتی آمنیوسنتز براشون توصیه میشه. اگر سابقه سقط مکرر یا مشکلات انعقادی وجود داشته باشه، آزمایشهایی برای بررسی اختلالات خونریزی یا لختهسازی انجام میشه. همچنین در مواردی که مادر بیماریهای خودایمنی داره، ارزیابی آنتیبادیها میتونه ضروری باشه. پزشک براساس پرونده سلامت هر مادر تصمیم میگیره کدوم تستها باید حتماً انجام بشه تا بارداری در مسیر امن و کنترلشده پیش بره.
حرف آخر
آزمایشهای دوران بارداری بهطور کلی برای حفظ سلامت مادر و جنین طراحی شدن و هر کدوم از آنها بخش خاصی از رشد جنین یا وضعیت بدن مادر رو زیر نظر میگیرن. انجام این تستها در زمان مشخصشون باعث میشه مشکلات احتمالی خیلی زود تشخیص داده بشن و پزشک بهترین تصمیم ممکن رو بگیره. نسبت به این آزمایشها حساس باشید و اگر هر تستی درخواست شد، انجامش رو عقب نندازید، چون اهمیتش برای سلامت آینده فرزندتون بسیار زیاده.
منابع:
