بیشفعالی و نقص توجه (ADHD) یک اختلال عصبی-رشدی است که بر تمرکز، کنترل تکانهها و سطح فعالیت فرد تأثیر میگذارد. این وضعیت معمولاً در دوران کودکی تشخیص داده میشود، اما میتواند تا بزرگسالی ادامه پیدا کند.
ADHD بهطور کلی سه نوع اصلی دارد:
- نوع بیتوجه (ADHD inattentive type)
- ناتوانی در تمرکز بر روی جزئیات و اشتباهات مکرر
- حواسپرتی و ناتوانی در دنبال کردن دستورالعملها
- فراموشکردن وسایل و کارهای روزمره
- نداشتن مدیریت زمان و اولویتبندی
- نوع بیشفعال-تکانشی (ADHD hyperactive-impulsive type)
- بیقراری مداوم (مثلاً تکان دادن دست و پا)
- حرف زدن بیشازحد و قطع کردن صحبت دیگران
- ناتوانی در نشستن طولانیمدت در یک جا
- انجام رفتارهای بدون فکر (تکانشی)
- نوع ترکیبی (ADHD combined type)
- ترکیبی از علائم بیتوجهی و بیشفعالی-تکانشی
علت دقیق ADHD هنوز مشخص نیست، اما عوامل زیر میتوانند نقش داشته باشند:
- ژنتیک (این اختلال در خانوادهها ارثی است)
- تفاوتهای مغزی (کاهش فعالیت در نواحی کنترل توجه و خودتنظیمی)
- عوامل محیطی (مانند قرارگیری در معرض سرب در کودکی)
- عوامل دوران بارداری (مصرف سیگار، الکل یا استرس شدید در مادر)
تشخیص ADHD بر اساس ارزیابی علائم توسط متخصص روانپزشکی یا روانشناس انجام میشود.
- دارودرمانی:
- داروهای محرک مانند متیلفنیدات (ریتالین) یا آمفتامین (آدرال) که روی دوپامین و نوراپینفرین تأثیر میگذارند.
- داروهای غیرمحرک مثل آتوموکستین (استراترا) یا برخی از داروهای ضدافسردگی.
- رفتاردرمانی:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT) برای بهبود مهارتهای تمرکز و مدیریت تکانهها.
- آموزش والدین برای برخورد صحیح با کودک مبتلا به ADHD.
- تغییرات سبک زندگی:
- برنامهریزی روزانه و استفاده از چکلیستها.
- ورزش منظم برای کاهش بیقراری و بهبود تمرکز.
- کاهش مصرف شکر و افزودنیهای غذایی مضر.
ADHD یک مشکل دائمی است، اما با مدیریت صحیح میتوان اثرات آن را کاهش داد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.