خاستگاه تربیتی
فاطمه (سلام الله علیها) در خانواده ای که همگی از دانایان، فرزانگان و پرهیزگاران عصر خویش بودند، تحت تربیت و ولایت پدر و مادر و برادر معصومش، دانش آموخت و به حدیث و سنّت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) تسلط یافت.
شش ساله بود که پدر بزرگوارش به دستور هارون الرشید، دستگیر و به عراق تبعید و زندانی شد و او به خانه برادر دلسوزش امام رضا (علیه السلام) منتقل گردید تا غم دوری پدر را کمتر احساس کند. به سال 183 ه ق ده ساله بود که خبر شهادت پدر را شنید.
او و دیگر فرزندان موسی بن جعفر (علیه السلام) به خاطر سختگیری های شدید عباسیان نسبت به فرزندان امیر المؤمنین (علیه السلام) هرگز نتوانستند در شهادت پدر و پیشوای خویش، مجلس سوگواری برگزار کنند و آشکارا بگریند.
در تمامی این سالها، تنها پناه فاطمه معصومه (سلام الله علیها)، برادر مهربانش امام رضا (علیه السلام) بوده در پنج سال فتنه و جنگی که از (سال 193 ه ق) بر سر جانشینی هارون بر پا بود، مدینه بیشترین خسارت را دید و باز هم سخت ترین فشارهای سیاسی و تنگناهای اقتصادی، متوجه امام رضا (علیه السلام) بود، تا مبادا به عنوان امام و جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله) قیام کند و سپاهی گرد آورد.
با به حکومت رسیدن مأمون (به سال 198) زندگی برای خانواده موسی بن جعفر (علیه السلام) دشوارتر گردید. تا جایی که سرانجام امام رضا (علیه السلام) با اکراه، به خواست مأمون تن دادند و جانشینی ظاهری، او را پذیرفتند
وقتی امام هشتم (علیه السلام) را در شعبان 200 هجری از مدینه به خراسان می بردند، خانواده خویش را جمع نمود و به آنها فرمود: این آخرین دیدار ماست من دیگر حرم جدّم را نخواهم دید. و بدین سان، دیگر بار فاطمه معصومه (سلام الله علیها) به رنج دوری عزیزترین کَسِ خویش مبتلا گردید.
مسافری از مدینه
در آغازین ماههای سال 201 هجری، فاطمه معصومه (سلام الله علیها) که در اشتیاق برادر می سوخت از آزادی و امنیت نسبی به دست آمده استفاده کرد و با کاروان خراسان، عازم دیدار برادر گردید. اما چون کاروان به نزدیک ساوه رسید، بیماری سختی آن بانو را از ادامه سفر باز داشت. کاروانیان که به شرافت و منزلت، آن محدثه آل طاها آگاه و برخی از آنان، خویشان وی بودند، در ساوه توقف نمودند و در صددِ مداوای آن حضرت برآمدند، لیکن او که اندوه دوری از برادر، سخت ناتوانش ساخته بود و احساس می کرد که خزان عمر کوتاهش فرا رسیده است، از اطرافیان در مورد «قم» پرس و جو نمود، چرا که بارها در حدیثی از پدر و جدش شنیده بود ک «قم، حرم ما اهل بیت، آشیان آل محمد و پناهگاه شیعیان است، خاک آن مقدس است، اهل آن از ما هستند و ما از آنهاییم».
گفتند: تا قم، ده فرسنگ فاصله است. فرمودند: پس مرا به قم ببرید.
خبر حضور فاطمه معصومه (سلام الله علیها) در ساوه و بیماری ایشان به قم رسید. بزرگان شهر، از جمله موسی بن خزرج اشعری (صحابه امام رضا (علیه السلام) به سرعت به ساوه شتافتند تا آن حضرت را به قم دعوت کنند و در قم از ایشان مراقبت و پذیرایی نمایند.
قمی ها شبانگاه به ساوه رسیدند و بامدادان، پس از آنکه بانوان همراه و محارم حضرت، ایشان را در کجاوه نهادند، موسی خود، رسام ناقه را بر دوش و راه قم را در پیش گرفت و در قم نیز، در سرای خویش، میزبانی آن حضرت را عهده دار گردید.
مردم قم با شور و شادی از دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) استقبال نمودند. خانه موسی بن خزرج محل آمد و شد و عیادت زنان و مردان دوستدار اهل بیت (علیه السلام) و محدثان و راویان حدیث و جویندگان حکمت و معنویت گردیده بود.
القاب کوثر نور
معصومه
لقب «معصومه» را امام هشتم به خواهر گرامی شان اعطاء فرمودند آنجا که می فرماید: مَنْ زارَ الْمَعْصُومَةَ بِقمْ کَمَنْ زارَنی، هر کس حضرت معصومه (سلام الله علیها) را در قم زیارت کند همانند کسی که مرا زیارت کرده باشد.
همچنین لقب حضرت «معصومه» را می توان از رویای صادقه ای که توسط محقق بزرگواری چون علامه نوری نقل شده استنباط کرد. مطابق این نقل، خود حضرت معصومه (سلام الله علیها) فرمودند: اَنَا الْمَعْصُومَةُ اُخْتُ الرِّضا (علیه السلام)، من معصومه خواهر امام رضا (علیه السلام) هستم.
کریمه اهل بیت
پدرِ بزرگوار مرحوم آیت اللّه العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی، بسیار علاقمند بود که به هر طریقی شده، محل قبر شریف حضرت صدیقه طاهره را به دست آورد، برای این مقصود ختم مجرّبی انتخاب کرده، چهل شب به آن مداومت نمود تا شاید به طریقی او را از محل قبر شریف حضرت زهرا (سلام الله علیها) آگاه فرمایند. شب چهلم بعد از انجام ختم و توسل فراوان استراحت کرد، در عالم رؤیا به محضر مقدس حضرت باقر (علیه السلام) (یا حضرت صادق (علیه السلام)) مشرّف شد. امام (علیه السلام) به ایشان فرمود: عَلَیْکَ بِکَریمَةِ اَهْلِ الْبَیْتِ، بر تو باد توسل به کریمه اهل بیت.
ایشان به تصور اینکه منظور امام (علیه السلام) از «کریمه اهل بیت» حضرت زهرا (سلام الله علیها) است عرضه داشت: بلی، قربانت گردم، من نیز این ختم را برای همین گرفتم که محل قبر شریف آن حضرت را به صورت دقیق تر بدانم و به زیارتش مشرف شوم. امام (علیه السلام) فرمودند: منظور من قبر شریف حضرت معصومه (سلام الله علیها) در قم است. سپس اضافه فرمودند: به جهت مصالحی خداوند اراده فرموده است، که محل قبر شریف حضرت زهرا (سلام الله علیها) برای همیشه از همگان مخفی باشد و لذا قبر حضرت معصومه را تجلی گاه قبر شریف حضرت زهرا (سلام الله علیها) قرار داده است. اگر قرار بود قبر حضرت زهرا (سلام الله علیها) ظاهر باشد هر جلال و جبروتی که برای آن قبر شریف مقدّر بود، خداوند متعال همان جلال و جبروت را بر قبر مطهر حضرت معصومه (سلام الله علیها) قرار داده است.