سه عملی بعد از مرگ برای انسان میماند
خیلی حدیث عجیبی است و توضیحاتی دارد. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السّلام) قَالَ: لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الْأَجْرِ إِلَّا ثَلَاثُ خِصَال»[۴] عجب! میفرماید: برای یک نفر تبعیّت نمیکند، به دنبال آن نمیآید، یعنی هنوز به درد او نمیخورد. میفرماید: بعد از مرگ به درد کسی نمیخورد مگر سه چیز! یعنی غیر از این سه چیز چیزی به دنبال او نمیآید «لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ»، از او جدا میشود مگر سه چیز!
صدقهی جاریه
آن سه چیز چیست؟ «صَدَقَهٌ أَجْرَاهَا فِی حَیَاتِهِ فَهِیَ تَجْرِی بَعْدَ مَوْتِهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَه» یکی صدقهای است که در زندگی خود جاری میکند. صدقه در اصطلاح ما آن وقتی که پول دو زاری یا پنج زاری بود، شما جوانان ندیدید. دو زاری و پنج زاری صدقه میگفتند. صدقه به این معنا نیست که یک پول کم به یک فقیر بدهید. پل هم که بسازید صدقه است. بیمارستان هم که بسازید صدقه است. صدقهای که آن را در حیات خود جاری کند «فَهِیَ تَجْرِی بَعْدَ مَوْتِهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ» این به دنبال مرگ میآید. میگوید بعد از مرگ به دنبال او چیزی نمیآید مگر این سه چیز!
مثلاً عرض میکنم یک مسجدی ساخته است و سالها نماز میخوانند. مثلاً ما الآن مساجدی داریم هزار ساله است یا ۱۲۰۰ ساله. چشمهی آبی درآوردهاند که امکان دارد اگر الآن خشک نشده باشد؛ ما چشمههایی خیلی قدیمی در این مملکت داشتیم، هزار ساله، ۸۰۰ ساله. یک کارهایی میکردند که همیشه میماند. حالا به هر حال مصادیق دیگری هم میشود پیدا کرد. اجمالاً یک یا دو مثال کافی است. صدقهای که آن را در حیات خود اجرا کند و آن صدقه بعد از مرگ او تا قیامت جاری است، این یک مورد است.
صدقهی موقوفه
دوم «صَدَقَهٌ مَوْقُوفَهٌ لَا تُورَثُ» یک صدقهی موقوفه که وقف کند و به ارث برده نشود. چرا میفرمایید: «لَا تُورَثُ»؟ میگوید: معلوم است، وقف را کسی به ارث نمیبرد. این میخواهد یک تبصره باز کند. بعضی وقفها وقفهای مقیّدی هستند، موقّت هستند. مثلاً وقف ۱۱۰ ساله، میگوید: بعد از ۱۱۰ سال به اولاد من برسد. حتّی چنانچه الآن دوستانی هستند مراجعه میکنند، میگوید: ما یک فرزندانی هستیم، یک موقوفهای در شهر ری داریم، هشت سال مانده است که ۱۱۰ سال شود. یک کاری کنید، به کسی بگویید. به چه کسی بگوییم؟! وقف است دیگر. این هشت سال را هم صبر کنید. این بعید نیست که این «لَا تُورَثُ» می خواهد آن قید را اخراج کند. یعنی یک وقفی که در آن از این قیدها نباشد.
سنّت همیشه جاری
«أَوْ سُنَّهُ هُدًى» این را به دو شکل میشود خواند. هم میشود «هُدًى» خواند هم شاید بشود «هَدیٍ» هو خواند. چون «هَدیٍ» به معنای هدایت است. «سُنَّهُ هُدًى سَنَّهَا فَکَانَ یَعْمَلُ بِهَا» یک سنّت هدایتی که خود او آن را اظهار کرد و خود او هم عمل میکرد. «وَ عَمِلَ مِنْ بَعْدِهِ غَیْرُه»، چون «غَیْرُه» دارد باید «عَمِلَ» باشد. این سنّتی است که خود او این را اظهار کرده است، خود او هم عمل میکرد، بعد طوری شایع شد که بعد از او دیگران هم عمل میکنند. میگویند آن خدا بیامرز این کار را میکرد ما هم انجام میدهیم، این دو مورد بود.
فرزند صالحی ذخیرهای برای قیامت
امّا مورد سوم «أَوْ وَلَدٌ صَالِحٌ یَسْتَغْفِرُ لَه» یا فرزند صالحی که برای این والدین آمرزش میطلبد. میگوید: خدا پدر و مادر من را بیامرزد. این مهم است که امام سجّاد (علیه السّلام) در این صحیفه دارد به خدا عرض میکند، دارد این را به ما یاد میدهد که خدایا یاد پدر و مادر من را بعد از نمازها از خاطر من مبر. یعنی بعد از هر نماز پدر و مادر را یاد کنم.