حتی اگر شاغل نباشید هم، می‌توانید شیر خود را برای مواقعی بدوشید که بیرون از منزل هستید و امکان شیر دادن به نوزاد ندارید، یا شب‌هایی که خسته‌اید و می‌خواهید همسرتان بدون بیدار کردن شما از نوزاد مراقبت کند!
اما هیچ می‌دانستید روزی به نام «روز جهانی شیر دوشیدن» وجود دارد؟ این روز که مصادف با ۷ بهمن ماه است، بهانه‌ای به دست‌مان داد تا در مورد جزئیات شیر دوشیدن بیشتر با شما صحبت کنیم: از روش‌های شیر دوشیدن بگوییم و ببینیم چه عفونت‌هایی در کمین مادران شیرده قرار دارند!
برای پیدا کردن پاسخ این سوال‌ها با «زهرا علوی، کارشناس مامایی و کارشناس ارشد طب ورزشی» گفتگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
باید آرام بمانید
یکی از مهم‌ترین توصیه‌هایی که به مادران شیرده می‌شود این است که سعی کنند استرس نداشته باشند و آرامش خود را حفظ کنند؛ چراکه آرامش باعث ترشح هورمون اکسی‌توسین در مغز می‌شود و همین هورمون به ترشح بیشتر شیر کمک می‌کند.همچنین خوب است مادران شیرده قبل از شیردهی حتما یک لیوان نوشیدنی گرم میل کنند؛ مادرانی که شیر کمتری دارند بهتر است یک حوله یا یک جسم گرم روی سینه خود بگذارند تا ترشح شیر در سینه‌شان بیشتر شود.
موقع شیر دادن، راحت بنشینید و نوزاد را در آغوش بگیرید؛ حواس‌تان باشد برای شیر دادن به نوزاد، نوک پستان همراه با هاله دورش باید در دهان نوزاد قرار گیرد. در واقع وقتی نوزاد هاله دور سینه را همراه با نوک آن در دهان دارد و می‌مکد، غدد شیری فعال‌تر عمل می‌کنند. اما اگر نوزاد فقط هاله نوک سینه را در دهان داشته باشد، زخم و التهاب در این ناحیه ایجاد می‌شود.
نکته دیگری که باید به خاطر داشته باشید این است که هیچگاه، چه زمانی که خودتان به نوزاد شیر میدهید و چه زمانی که شیر را برایش می‌دوشید، نباید نوک سینه کشیده شود! به‌علاوه گیاهانی برای افزایش شیر مادران وجود دارد که در این مطلب می‌توانید درباره آنها بخوانید.
وقتی شیر دادن دردناک می‌شود ...
عارضه دیگری که ممکن است مادران شیرده را تهدید کند، عفونتی موسوم به «ماستیت» است. ماستیت، عفونت خود پستان است که شامل درد، ورم، گرمی و قرمزی آن می‌شود. حتی ممکن است مادر تب کند که احتمال این اتفاق، طی چند روز تا چند هفته اول بعد از زایمان بسیار بالاست.این عفونت باعث می‌شود مادر احساس خوبی نداشته باشد و حتی خواب راحتی را هم تجربه نکند. اما از جمله عواملی که می‌تواند باعث بروز عفونت ماستیت شود، می‌توان به بد شیر دادن به نوزاد طی چند هفته اول بعد از زایمان، زخم یا ترک پوست نوک پستان، یا شیر دادن به نوزاد فقط در یک حالت اشاره کرد که می‌تواند باعث عدم تخلیه کامل شیر از پستان‌ها شود.
بعضی از مادرها از سینه‌بندهای سفت استفاده می‌کنند که همین موضوع مانع از گردش و جریان کامل شیر می‌شود. اما خستگی بیش از حد مادر هم می‌تواند باعث همین اتفاق شود و شیر در پستان مانده و عفونت ماستیت رخ دهد!
اگر مادر شیرده دچار ماستیت شد، درمان اصلی تخلیه مکرر پستان با شیردوش یا شیردهی مرتب است. همچنین در طب سنتی نیز توصیه‌هایی برای قبل و بعد از شیردهی وجود دارد.
مراقب «آبسه» باشید!
یکی از مشکلاتی که مادران در دوران شیردهی بخصوص در اوایل این دوره با آن روبرو می‌شوند، «آبسه پستان» است که بسیار هم شایع است.آبسه پستان در واقع عفونی شدن ناحیه‌ای از بافت پستان است که در اثر مبارزه بدن با عفونت چرک در آن جمع می‌شود. به عبارت دیگر، در صورت بهبود پیدا نکردن ماستیت، در مجاری شیر میکروب هم اضافه می‌شود و آبسه ایجاد می‌شود. آبسه، نوعی توده چرکی در سینه است.
آبسه ممکن است بافت خود پستان، یا نوک آن، غدد شیری و مجاری آن را درگیر کند.
از جمله علائم آبسه پستان می‌توان به درد، حساسیت به لمس، قرمزی و سفتی پستان اشاره کرد. البته گاهی هم ممکن است همراه با تب و لرز مادر و احساس ناخوشی عمومی او همراه باشد. دردناک شدن گره‌های لنفاوی زیربغل هم از دیگر عوارض شایع آبسه پستان در دوران شیردهی است.
در صورت تشکیل آبسه، متخصص زنان بعد از سونوگرافی از پستان برای اطمینان از وجود آبسه، آنتی‌بیوتیک‌های مخصوصی تجویز می‌کند که هیچ ضرری برای نوزاد شیرخوار نخواهد داشت.
ضمن اینکه گاهی ممکن است حفره حاوی عفونت (آبسه) با بی‌حسی موضعی و با یک سوزن، در چند مرحله تخلیه شود. در صورتی که پوست پستان زخمی، خیلی نازک و شرایط بیمار حاد باشد، آبسه باید با جراحی تخلیه شود.
در هر صورت نیازی به قطع شیردهی در این دوران نیست؛ مگر به دستور پزشک.
پیشگیری بهتر از درمان!
یکی از راهکارهایی که می‌تواند به جلوگیری از بروز آبسه پستان کمک کند، شستن دست‌ها و سینه پیش از شیر دادن به نوزاد است که البته شستن سینه با آب، بدون نیاز به مواد شوینده، کفایت می‌کند. ضمن اینکه باید نوک سینه خود را همیشه چرب نگه دارند؛ برای این کار خوب است یک قطره از شیر خود را روی نوک سینه قرار داده و صبر کنید این یک قطره شیر در معرض هوا خشک شود و بعد لباس‌تان را بپوشید.نکته مهم دیگر، جنس سینه‌بندهای دوران شیردهی است که حتما باید از جنس نخی باشند تا هیچ زخم و خراشی روی سینه ایجاد نکنند.
در ضمن نباید اجازه دهید به نوزاد شیرخوار نوک پستان را گاز بگیرد. اگر با وجود رعایت این مسائل باز هم احساس کرده پوست نوک سینه‌تان خشک است، بهتر است از پمادهای ویتامین AD و کرم‌های نرم‌کننده موضعی استفاده کنید؛ اما قبل از شیر دادن دوباره به نوزادتان، حتما سینه خود را با آب و پنبه تمیز کنید.
انواع روش‌های دوشیدن شیر
برای دوشیدن شیر ۳ روش وجود دارد: استفاده از انواع شیردوش‌های باتری‌دار و برقی، استفاده از انواع شیردوش‌های دستی و در نهایت استفاده از دست.در هر ۳ روش مادر اول باید ابتدا یک لیوان مایع گرم بنوشد، در فضایی آرام قرار بگیرد و تحت کم‌خوابی و بی‌خوابی شدید نباشد؛ حتی بهتر است مادر ۱۰ تا ۲۰ دقیقه قبل از شروع دوشیدن شیر، استراحتی کوتاه داشته باشد.
- اگر مادری دچار ماستیت حاد است، خوب است در فضای گرم حمام، در حالیکه آب گرم روی پشتش روان است، اقدام به دوشیدن شیر کند.
- برای دوشیدن شیر باید دو طرف هاله دور سینه فشرده شود و جهت چرخش دست‌ها در ابتدای دوشیدن شیر می‌تواند از بالا به پایین باشد و بعد کناره‌های سینه ماساژ داده شود؛ این ماساژ و فشردگی ملایم باید در تمام جهات سینه انجام شود تا شیر به طور کامل تخلیه شود.
- در واقع برای دوشیدن شیر با دست ابتدا باید ماساژ بخش بیرونی سینه‌ها انجام شود. توجه داشته باشید که دست‌هایتان باید تمیز باشد. دست‌ها را از دو طرف به دور سینه حلقه کنید؛ طوری که انگشتانتان در زیر و شست‌ها بالا قرار بگیرند. حالا بخش بیرونی سینه را به آرامی بین انگشتان و شست‌ها فشار دهید. این حرکت را ده مرتبه تکرار کنید و دست‌هایتان را روی سینه‌ها جابه جا کنید.
- حالا نوبت ماساژ بخش داخلی سینه‌هاست؛ دست‌ها را به هاله دور سینه نزدیک‌تر کرده و فشردن سینه را مثل مرحله قبل تکرار کنید. به این ترتیب جریان شیر را تحریک خواهد کرد.
- برای شروع جریان شیر، شست و انگشتان یک دست را نزدیک هاله دور سینه قرار دهید و آنها را بر روی دنده‌ها به عقب فشاردهید. بعد با حرکات هماهنگ آنها را کمی فشار دهید. اگر جریان شیر فورا شروع نشد، دوباره این روند را تکرار کنید. به آرامی و با حرکات هماهنگ سینه را به آرامی به عقب فشار دهید.
- برای ۵ دقیقه، دست‌های خود را در اطراف سینه حرکت دهید. بعد شروع به دوشیدن سینه دیگرتان کرده و تمام مراحل گفته شده را برای سینه دوم هم تکرار کنید تا هر دو سینه کاملا تخلیه شوند.
- یکی از مواردی که می‌تواند به آمادگی مادر برای دوشیدن شیر کمک کند، در آغوش گرفتن نوزاد است؛ ارتباط چشمی مادر و نوزاد و همینطور تماس پوستی‌شان باعث جریان بهتر شیر شده و روند دوشیدن شیر را راحت‌تر می‌کند.
- مادر برای دوشیدن شیر باید در وضعیت راحتی قرار داشته باشد، می‌تواند پاها را کمی بالاتر از بدنش قرار دهد و پشتش با تکیه‌گاهی مناسب حمایت شود تا با آرامش کامل پروسه دوشیدن شیر انجام شود؛ ضمن اینکه زنگ در و تلفن و ... هم نباید باعث قطع روند دوشیدن شیر شود.
- در ضمن، در مواقع شیر دادن یا شیر دوشیدن نباید نگران تغییر حالت نوک سینه‌ها باشید! اما بافت روی هاله دور سینه از جنس الاستین و کلاژن است و حالت کشسانی دارد؛ بنابراین تغییر شکل آنچنانی در بافت سینه‌ها رخ نخواهد داد.
- در نهایت اینکه تمام لوازم شیردوشی (دستی و برقی) باید بعد از هربار استفاده جوشانده و استریل شوند.
با انواع شیردوش آشنا شوید
تمام شيردوشهای باتری‌دار، برقی و دستی از چند بخش اساسی تشكيل شدهاند: پوشش سینه، پمپ و ظرف شیر.پوشش سينه جام مخروطی شكلی است كه ابتدا نوك سينه و قسمت‌های رنگی اطراف آن را پوشش ميدهد. پمپ هم محفظه‌ای توخالی و نرم است كه شير را بيرون می‌كشد و ممكن است به قسمت پوشش سينه شيردوش وصل شده يا به وسيله يك تيوب پلاستيكی به پوشش سينه متصل باشد.
ظرف شير هم همان ظرف جدا شدنی است كه زير قسمت پوشش سينه شيردوش قرار می‌گیرد و به محض پمپ شدن شیر، در آن جمع می‌شود. اين ظرف معمولا قابل استفاده مجدد يا يك بار مصرف است كه شير را درخود ذخيره كرده يا به نوك سينه وصل ميشود و هنگام غذا خوردن نوزاد از آن استفاده می‌شود.
شيردوشها معمولا ابتدا نوك سينه و اطراف آن قفل شده و آن را جمع ميكنند. بعد با وارد كردن يك مكش به نوك سينه، شير را از سينه خارج ميكنند. به هر مكش و خارج شدن شير يك چرخه گفته ميشود. در شيردوشهای دستي، زمانی كه با دست تلمبه را فشار می‌دهيد، شير از آن خارج ميشود. اين شيردوشها نسبت به انواع ديگر آنها سبك‌تر، ارزان‌تر و كم صداتر بوده و جای كمتری را اشغال ميكنند اما مدت زمان بیشتری را برای دوشیدن شیر باید صرف کنید.
بعضی از شيردوشهای دستی يك لوله يا تيوب كوچك دارند كه به محفظه‌ای توخالی يا تلمبه اتصال پيدا ميكند و بعد از خروج شير از سينه،آن را به داخل ظرف مخصوص شيردوش هدايت ميكند.
نوع دیگری از شيردوشهای دستی هم وجود دارند كه شيردوش شيپوری نام دارند. اين نوع شيردوشها شبیه يك توپ پلاستيكی توخالی هستند كه به پوشش شيردوش متصل شدهاند. اما از آنجا که نمی‌شود این نوع از شیردوش را به خوبی تمیز کرد، بسیاری از کارشناسان بهداشت این نوع شیردوش را غیربهداشتی می‌دانند.
شيردوشهای باتری‌دار و برقی هم مسلما سرعت عمل بالایی دارند و شما در مدت زمان کمی می‌توانید یک شیشه شیر بدوشید! اين نوع شيردوشها با استفاده از باتری يا وارد كردن كابل آن به پريز برق و روشن شدن موتور شروع به كار می‌كنند. اين نوع شيردوشها ممكن است بيش از يك لوله يا تيوب متصل شده به پوشش شيردوش داشته باشند. تلمبه‌شان هم يك پنل كنترل‌كننده با يك سوئيچ دارد كه درجه مكش را تنظيم ميكند. بعضي از شيردوشهای باتری‌دار، الگوهايی مختلفی برای مكش دارند و قابل تنظیم هستند.
در ضمن ممکن است لوازمی مثل نوارهای دور سینه، ظروف مخصوص نگهداری شیر، كيسه‌های استريل كردن شيردوش به وسيله بخار و پمادهای نرم‌كننده سينه هم همراه شیردوشی که خریداری کرده‌اید، باشد که تفاوت در این لوازم جانبی، بستگی به برند انتخابی‌تان دارد.
اگر درد دارید ...
اگر شیر داخل سینه مانده باشد، سینه‌ها سفت می‌شوند و عمل دوشیدن شیر سخت و دردناک خواهد بود؛ بنابراین خوب است در این مواقع ابتدا مادر جسم گرمی (مثل یک حوله یا کیسه آب گرم) روی سینه‌ها قرار دهد و بعد دوشیدن شیر را با ملایمت آغاز کند.هرقدر فواصل بین دوشیدن شیر طولانی‌تر باشد، حجم شیر ترشح شده داخل سینه‌ها بیشتر شده و سینه‌ها سفت‌تر می‌شوند و به این ترتیب پروسه دوشیدن شیر طولانی‌تر خواهد بود.
مادرانی که سینه‌شان به خاطر تجمع طولانی‌مدت شیر سفت شده، خوب است قبل از اقدام به دوشیدن شیر، فرد دومی به آنها کمک کرده و پشت او (دو طرف ستون فقرات و موازی سینه‌ها) را ماساژ دهد؛ این کار باعث راحت‌تر شدن ترشح شیر شده و سفتی سینه‌ها را رفع می‌کند.
دوشیدن شیر برای نوزادان نارس
دوشیدن شیر در روزهای اول برای نوزادان نارس بسیار پرکاربرد است؛ معمولا این نوزادان در روزهای اول، طریقه گرفتن سینه را بلد نیستند! اولین توصیه به مادران این نوزادان این است که در روزهای اول زمان زیادی صرف شیردهی کنند چراکه این زمان‌های طولانی می‌تواند به آموزش نوزاد کمک کند.در این مواقع مادر باید هاله دور سینه را در دهان نوزاد قرار داده و با انگشت سبابه‌اش چانه نوزاد را بالا و پایین ببرد؛ چراکه چانه نوزاد توان چندانی ندارد و زود خسته می‌شود!
گاهی اوقات هم نوزادان موقع شیر خوردن خواب‌شان می‌برد که مادر باید با تحریک لپ نوزاد یا کف پایش او را بیدار کرده و ترغیب به شیر خوردن کند.
