اختلال استرس پس از سانحه چیست؟
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)چیه و چطوری مدیریتش کنیم؟
قراره چی بدونیم؟
- استرس پس از سانحه دقیقا چیه؟
- علائم PTSD یا اختلال استرس پس از سانحه
- استرس پس از سانحه در کودکان
- درمان‌هایی برای استرس پس از سانحه
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یه مشکل روانیه که بعد از یه اتفاق خیلی استرس‌زا یا وحشتناک پیش میاد؛ حالا یا خودت اون اتفاق رو تجربه کردی یا شاهدش بودی. علائمش ممکنه شامل فلش‌بک (بازگشت تصویر اتفاق توی ذهن)، کابوس، اضطراب شدید و فکرای کنترل‌نشده در مورد اون اتفاق باشه.
بیشتر آدم‌هایی که یه تجربه‌ی تلخ یا ترسناک داشتن، ممکنه برای یه مدت کوتاه توی کنار اومدن باهاش به مشکل بخورن. ولی با گذشت زمان و مراقبت از خودشون، معمولاً حالشون بهتر می‌شه. اما اگه این علائم بدتر بشن، ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشن و زندگی روزمره‌شون رو تحت‌تأثیر بذارن، ممکنه دچار PTSD شده باشن.
دریافت کمک و درمان بعد از ظاهر شدن علائم PTSD می‌تونه خیلی مهم باشه؛ چون هم علائم رو کم می‌کنه، هم به فرد کمک می‌کنه بهتر بتونه زندگی کنه.
علائم PTSD یا اختلال استرس پس از سانحه
علائم این اختلال ممکنه توی سه ماه اول بعد از یه اتفاق ترسناک یا آسیب‌زا شروع بشن، ولی گاهی هم ممکنه سال‌ها بعد تازه خودشو نشون بده. این علائم بیشتر از یه ماه ادامه پیدا می‌کنن و باعث مشکلات جدی توی روابط اجتماعی، کاری یا حتی روابط نزدیک با دیگران می‌شن. همچنین ممکنه انجام کارهای روزمره رو هم سخت کنن.
به‌طور کلی، علائم PTSD به چهار دسته تقسیم می‌شن:
- خاطرات مزاحم
مثل فلش‌بک (بازگشت لحظه‌ای به صحنه‌ی حادثه)، کابوس، یا فکرهای ناخوانده‌ای که هی میاد سراغ آدم و نمی‌تونه کنترلشون کنه. - اجتناب
یعنی فرد سعی می‌کنه از هر چیزی که یادآور اون اتفاقه دوری کنه؛ چه مکان باشه، چه آدم، چه حتی فکر کردن بهش. - تغییرات منفی در طرز فکر و احساس
مثل احساس ناامیدی، احساس بی‌ارزشی، حس جدایی از بقیه، یا اینکه هیچ‌چیزی دیگه خوشحالش نمی‌کنه. - تغییرات در واکنش‌های فیزیکی و احساسی
مثل زود از کوره در رفتن، ترسیدن‌های شدید، مشکل در خوابیدن یا تمرکز کردن، یا همیشه در حالت آماده‌باش بودن (انگار اتفاق بدی قراره بیفته).
این علائم می‌تونن در طول زمان تغییر کنن یا از یه نفر به نفر دیگه فرق داشته باشن.
خاطرات مزاحم (Intrusive Memories)
علائم مربوط به خاطرات مزاحم ممکنه اینا باشن:
- یادآوری‌های ناخواسته و ناراحت‌کننده از یه اتفاق بد که هی تکرار می‌شن و ول‌کن نیستن.
- حس اینکه دوباره داری اون اتفاق رو تجربه می‌کنی، انگار واقعاً دوباره داره می‌افته (که بهش فلش‌بک می‌گن).
- خواب‌های آزاردهنده یا کابوس درباره‌ی اون حادثه.
- واکنش‌های شدید احساسی یا فیزیکی (مثلاً تپش قلب، عرق، لرزش) وقتی چیزی باعث می‌شه اون اتفاق یادت بیاد؛ مثل یه صدا، یه بو، یا حتی یه تصویر.
اجتناب (Avoidance)
علائم اجتناب ممکنه شامل این موارد باشه:
- تلاش برای اینکه اصلاً به اون اتفاق فکر نکنی یا درباره‌ش حرف نزنی.
- دوری از مکان‌ها، فعالیت‌ها یا آدم‌هایی که یادآور اون اتفاق هستن.
این رفتارها در ظاهر کمک می‌کنن فرد کمتر اذیت بشه، ولی در واقع باعث می‌شن ذهنش بیشتر درگیر بشه و روند بهبودی کندتر پیش بره.
تغییرات منفی در فکر و احساس (Negative changes in thinking and mood)
علائم مربوط به این بخش از PTSD ممکنه شامل این موارد باشه:
- داشتن افکار منفی درباره‌ی خودت، دیگران یا حتی کل دنیا (مثلاً فکر کنی همه بدن، دنیا جای ناامنیه، یا خودت بی‌ارزشی).
- احساسات منفیِ مداوم مثل ترس، خشم، سرزنش، احساس گناه یا شرم که ول‌کن آدم نیستن.
- مشکل در به خاطر آوردن بخش‌هایی از اتفاق آسیب‌زا (ذهن ناخودآگاه بعضی چیزا رو سانسور می‌کنه).
- احساس دوری و جدا بودن از خانواده یا دوستان، حتی اگه کنارت باشن.
- بی‌علاقه شدن به کارهایی که قبلاً برات لذت‌بخش بودن.
- سختی در تجربه کردن احساسات مثبت، مثلاً شادی یا عشق.
- بی‌حسی احساسی، یعنی یه جور بی‌تفاوتی یا خالی بودن از درون، انگار دیگه هیچ چیزی برات معنی نداره.
این علائم باعث می‌شن فرد احساس کنه دیگه مثل قبل نیست و ارتباطش با خودش و دنیای اطرافش ضعیف شده.
تغییرات در واکنش‌های فیزیکی و احساسی (Arousal Symptoms)
این دسته از علائم PTSD به واکنش‌های شدید و ناگهانی بدن و احساسات مربوط می‌شن و ممکنه شامل موارد زیر باشن:
- خیلی راحت از جا پریدن یا ترسیدن حتی از چیزهای کوچیک.
- همیشه توی حالت آماده‌باش بودن، انگار قراره یه اتفاق بد بیفته.
- رفتارهای آسیب‌زننده به خود، مثل مصرف زیاد الکل یا رانندگی خطرناک.
- مشکل در خوابیدن یا داشتن خواب عمیق.
- سختی در تمرکز کردن روی کارها یا حرف دیگران.
- زود عصبی شدن، دعوا کردن یا نشون دادن رفتارهای پرخاشگرانه.
- واکنش‌های فیزیکی شدید مثل عرق کردن، تنگی نفس، تپش قلب یا لرزش بدن وقتی چیزی یادآور اون حادثه می‌شه.
در کودکان زیر ۶ سال
علائم PTSD ممکنه یه کم فرق کنه و به این شکل دیده بشه:
- بازسازی یا تکرار اتفاق آسیب‌زا یا بخش‌هایی از اون از طریق بازی (مثلاً بازی‌هایی که توش جنگ یا تصادف یا دعوا باشه).
- دیدن خواب‌های ترسناک، که ممکنه ربطی مستقیم به اون اتفاق نداشته باشه ولی کودک رو شدیداً بترسونه.
در کودکان، این علائم ممکنه غیرمستقیم و به شکل بازی یا رفتارهای به ظاهر بی‌ربط نشون داده بشن، برای همین نیاز به دقت بیشتری داره.
درمان‌هایی برای استرس پس از سانحه (PTSD)
۱. پایش فعال (Active Monitoring)
پایش فعال یعنی با دقت وضعیت خودت رو زیر نظر بگیری تا ببینی علائمت بهتر می‌شن یا بدتر.
گاهی اوقات پزشک یا درمانگر پیشنهاد می‌کنه به جای شروع فوری درمان، فقط شرایطت رو برای مدتی پیگیری کنی. دلیلش اینه که حدود دو نفر از هر سه نفری که بعد از یه تجربه‌ی آسیب‌زا دچار مشکل می‌شن، توی چند هفته بدون هیچ درمان خاصی حالشون بهتر می‌شه.
البته اگه علائم ادامه پیدا کنن یا بدتر بشن، لازمه سریع‌تر سراغ درمان رفت.
۲. درمان‌های گفت‌وگومحور (Talking Therapies)
اگه دچار PTSD باشی و نیاز به درمان داشته باشی، معمولاً اول از همه درمان‌های گفت‌وگومحور یا همون صحبت‌درمانی پیشنهاد می‌شن.
توی این روش‌ها با یه روان‌درمانگر یا مشاور صحبت می‌کنی تا بهت کمک کنه اتفاقی که برات افتاده رو پردازش کنی، احساساتت رو بشناسی و یاد بگیری چطوری باهاشون کنار بیای.
اگه علائم شدید یا طولانی‌مدت باشن، ممکنه یه ترکیب از گفت‌وگودرمانی و دارودرمانی پیشنهاد بشه تا روند بهبودی بهتر پیش بره.
۳. حساسیت‌زدایی و بازپردازش از طریق حرکت چشم (EMDR)
درمان EMDR یا حساسیت‌زدایی و بازپردازش از طریق حرکت چشم یه روش روان‌درمانیه که نشون داده شده می‌تونه علائم PTSD رو کاهش بده.
توی این روش، ازت می‌خوان که اتفاق آسیب‌زا رو با جزئیات توی ذهنت مرور کنی، در حالی که چشمهات دنبال حرکت انگشت درمانگرت حرکت می‌کنه.
گاهی هم به جای حرکت انگشت، ممکنه درمانگر با ضربه زدن با انگشت یا پخش صداهای خاص این فرآیند رو انجام بده.
هنوز دقیق مشخص نیست EMDR چطور کار می‌کنه، ولی به نظر می‌رسه کمک می‌کنه تا طرز فکرت نسبت به اون اتفاق منفی تغییر کنه و احساسات آزاردهنده‌ات کمتر بشن.
