قراره در این مقاله چی بدونیم:
- سلامت روان کودک یعنی چی و چرا اهمیت زیادی داره؟
- چه اختلالات روانی‌ای بین کودکان رایج‌تر است؟
- اضطراب در کودکان چه ویژگی‌هایی داره؟
- چطوری می‌شه سلامت روان کودک رو ارزیابی کرد؟
- چه نشانه‌هایی زنگ خطر هستن و باید سریع اقدام کنیم؟
سنجش سلامت روان کودک
سنجش سلامت روان کودک یکی از مهمترین گام‌ها برای تشخیص به‌موقع مشکلات روانی و رفتاری به حساب میاد که ممکنه آینده کودک رو تحت‌تأثیر بذاره. ذهن کودکان دنیای پیچیده‌ای داره و گاهی نشانه‌هایی که از بیرون می‌بینیم، فقط بخش کوچکی از چیزی هستن که درون کودکانمون می‌گذره. برای همین، ارزیابی سلامت روان باید دقیق، چندجانبه و با درنظر گرفتن شرایط سنی، خانوادگی و اجتماعی کودک انجام بشه. اگر این ارزیابی‌ها به‌درستی انجام نشن، ممکنه مشکلاتی که قابل پیشگیری یا درمان هستن، به بحران‌های جدی‌تری تبدیل بشن. در ادامه قصد داریم شما مادران رو با سنجش سلامت روان کودکتون بیشتر آشنا کنیم.
تعریف و اهمیت سلامت روان کودک
وقتی از سلامت روان کودک صحبت می‌کنیم، منظور فقط نبود بیماری‌های روان در کودک نیست. سلامت روان کودک یعنی کودک بتونه احساساتش رو بشناسه، با استرس‌ها کنار بیاد، روابط سالم بسازه و در محیط‌های مختلف (مدرسه، خانه، جمع دوستان) عملکرد مناسبی داشته باشه. کودکانی که از سلامت روان خوبی برخوردارند، معمولاً از نظر یادگیری، رفتار و روابط اجتماعی هم وضعیت بهتری دارن.
رایج ترین اختلالات روانی در کودکان
سلامت روان کودک ممکنه در اثر عوامل مختلفی دچار اختلال بشه. بعضی از این اختلالات نسبتاً شایع هستن و اگه زود تشخیص داده نشن، می‌تونن روند رشد، یادگیری و روابط اجتماعی کودک رو به‌طور جدی تحت تأثیر بذارن. در ادامه، نگاهی داریم به مهمترین اختلالات روانی که معمولاً در دوران کودکی خودشون رو نشون می‌دن:
۱. اختلالات اضطرابی:
این اختلالات با ترس، نگرانی و دل‌مشغولی‌های مداوم همراه هستن. بچه‌هایی که دچار اضطراب می‌شن، ممکنه از موقعیت‌های اجتماعی یا تحصیلی بترسن، مدام نگران آینده باشن یا وسواس‌های فکری-عملی نشون بدن. اضطراب اجتماعی، اضطراب جدایی، اضطراب فراگیر (GAD) و وسواس (OCD) از انواع رایج این اختلال‌ها هستن. معمولاً این بچه‌ها اهل شلوغ‌کاری نیستن؛ ولی در درون، مدام درگیر استرس و ترس‌های مداوم هستن که آزارشان می‌ده.
۲. اختلال بیش‌فعالی/کم‌توجهی (ADHD):
یکی از شایع‌ترین اختلالات دوران کودکی ADHD هست. این بچه‌ها معمولاً در تمرکز کردن مشکل دارن، زود حواسشون پرت می‌شه یا رفتارهای تکانه‌ای دارن. ممکنه وسط حرف دیگران بپرن، صبر نداشته باشن یا مدام در کلاس جابه‌جا بشن. البته همیشه هم فقط با شلوغ‌کاری خودشون رو نشون نمی‌دن؛ بعضی از بچه‌ها نوع بی‌توجه این اختلال رو دارن و ساکت هستن ولی درس‌ها رو نمی‌تونن دنبال کنن.
۳. اختلال طیف اوتیسم (ASD):
اوتیسم معمولاً قبل از ۳ سالگی خودش رو نشون می‌ده و باعث می‌شه کودک در ارتباط اجتماعی، درک احساسات دیگران و حتی در رفتارهای روزمره دچار مشکل بشه. این بچه‌ها ممکنه به چیزهای خاصی حساسیت نشون بدن، حرکات تکراری داشته باشن یا علاقه زیادی به نظم و برنامه‌ریزی داشته باشن. شدت اوتیسم از خفیف تا شدید متغیره و هر کودک تجربه‌ای منحصربه‌فرد از اون داره.
۴. اختلالات خوردن:
گرچه بیشتر در نوجوانی دیده می‌شن، ولی نشونه‌های اولیه ممکنه از کودکی شروع بشه. تمرکز بیش‌ازحد روی وزن، شکل بدن یا کنترل غذا خوردن از ویژگی‌های این اختلال‌هاست. بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa)، پرخوری عصبی (Bulimia Nervosa) و اختلال پرخوری افراطی (Binge Eating) از جمله مواردی هستن که هم به سلامت روان و هم جسم آسیب جدی می‌زنن.
۵. افسردگی و اختلالات خلقی:
غمگینی طولانی‌مدت، از دست دادن علاقه، خستگی مفرط، تحریک‌پذیری یا حتی پرخاشگری می‌تونه نشونه‌ای از افسردگی یا اختلالات خلقی مثل دوقطبی باشه. بر خلاف تصور رایج، بچه‌ها هم ممکنه افسرده بشن، فقط شیوه بروز احساساتشون با بزرگسال‌ها فرق داره.
۶. اختلال استرس پس از سانحه (PTSD):
بعد از تجربه یک حادثه شدید یا تروماتیک، مثل تصادف، مرگ عزیزان، سوءاستفاده یا بلایای طبیعی، بعضی از بچه‌ها ممکنه دچار علائم PTSD بشن. این علائم می‌تونن شامل کابوس، بازسازی ذهنی حادثه، اضطراب شدید یا رفتارهای تهاجمی باشن. گاهی کودک حرفی از اون اتفاق نمی‌زنه، ولی واکنش‌هایی نشون می‌ده که هنوز تحت تأثیر این اتفاق هست.
۷. اسکیزوفرنی دوران کودکی:
اسکیزوفرنی یک اختلال نادر ولی جدی است. معمولاً در اواخر کودکی یا نوجوانی شروع می‌شه و باعث توهم، هذیان، رفتارهای عجیب و اختلال در تفکر و واقعیت‌سنجی می‌شه. شناسایی به‌موقع و درمان دارویی و روان‌درمانی می‌تونه کمک زیادی به کنترل علائم کنه.
چه زمانی و چطور باید سلامت روان کودکم رو بررسی کنم؟
سنجش سلامت روان کودک فقط زمانی که مشکل خاص یا علائم متفاوتی حس می‌شه انجام نمی‌گیره. گاهی این سنجش‌ها جنبه‌ی پیشگیرانه دارن. در این موارد، بررسی‌های دوره‌ای در سنین خاص (مثل ورود به مدرسه یا بلوغ) می‌تونه کمک زیادی بکنه. یک‌سری پرسشنامهها و ابزارهای سنجش سلامت روان وجود دارن مثل Child Behavior Checklist یا SDQ یا تست‌های هوش و یادگیری که والدین، معلمان یا خود کودک پر می‌کنن. این پرسشنامهها کمک می‌کنن تا ویژگی‌های رفتاری و هیجانی کودک با نُرم‌های سنی مقایسه بشه. از طرفی روانشناس کودک یا روانپزشک از والدین و کودک سوالاتی می‌پرسه تا نشانه‌های رفتاری و هیجانی بررسی بشن.
البته علائمی هم هستن که اگر والدین مشاهده کنن، بهتره سریع‌تر برای ارزیابی سلامت روان به روانشناس یا روانپزشک کودک مراجعه کنن:
- افت ناگهانی عملکرد تحصیلی یا بی‌انگیزگی
- انزوا یا پرخاشگری بی‌دلیل
- بی‌خوابی، کابوس‌های مکرر یا شب‌ادراری ناگهانی
- ترس‌های شدید و غیرعادی
- وسواس‌های فکری یا تکرار حرکات خاص
- تغییرات شدید در اشتها یا وزن
- کاهش علاقه به بازی یا ارتباط با دیگران
حرف آخر
سنجش سلامت روان کودک نه‌تنها یک اقدام پیشگیرانه به حساب میاد، بلکه نوعی سرمایه‌گذاری بلندمدت روی کیفیت زندگی و آینده‌ی کودک به شمار می‌ره. مشکلات روانی در کودکان، اگر به‌موقع شناسایی نشن، می‌تونن در روند رشد، تحصیل، روابط اجتماعی و حتی سلامت جسمی کودکان اثر بذارن.
تشخیص زودهنگام، حمایت خانواده و بهره‌گیری از خدمات تخصصی روانشناسی، کلید مدیریت این اختلالات خواهد بود. فراموش نکنیم که اختلالات روانی در کودکان مثل هر بیماری دیگری، قابل درمان یا کنترل هستن؛ فقط کافیه به نشانه‌ها حساس باشیم و به‌موقع اقدام کنیم.
