همه چیز درباره بلوغ زودرس

نی‌نی سایت: دکتر محمدرضا مهاجری تهرانی، فوق تخصص غدد و متابولیسم و استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران- در دنیای مدرن امروزه بسیاری از پدرها و مادرها نگران‌ پدیده‌ای به نام «بلوغ زودرس» در فرزندانشان هستند و دوست ندارند کودکشان در سال‌های اولیه زندگی وارد بزرگسالی شود. به همین دلیل هم می‌خواهند بدانند بلوغ زودرس چیست؟ چه علائم جسمانی دارد؟ چه عواملی باعث بروز آن می‌شود؟ چگونه می‌توان از آن پیشگری کرد و اصلا چطور درمان می‌شود؟ 

بلوغ مرحله‌ای از رشد انسان است که تغییرات جسمانی در بدن دختران و پسران ایجاد می‌کند و معمولا نوجوانی اتفاق می‌افتد؛ دورانی که باعث گذار از کودکی و رسیدن به بزرگسالی می‌شود. فردی که بلوغ را پشت سر گذاشته باشد بالغ است و از نظر جنسی، توانایی تولید مثل دارد.

زمانی برای بلوغ زودرس
اگر دوران بلوغ در زمان مشخص خود اتفاق نیافتد، فرد با بلوغ زودرس مواجه خواهد شد. معمولا پسرها به تدریج بعد از 9 سالگی و دخترها بعد از 8 سالگی وارد سن بلوغ می‌شوند. اگر بلوغ زودتر از این سنین رخ دهد، بلوغ زودرس نام دارد بنابراین زمانی که علایم بلوغ در دخترها در سنین کمتر از 8 سالگی و در پسرها در سنین کمتر از 9 سالگی بروز کنند فرد دچار بلوغ زودرس شده‌ است. باید بدانید ژنتیک، کرم‌های آرایشی هورمونی و استروژن‌دار، آب و هوا و ... باعث بروز این پدیده هستند. این در حالی است که به گفته کارشناسان سن بلوغ در سال‌های اخیر پایین آمده است و علائمی دارد که با شناختن آنها تا حدودی می‌توان مشکل را کنترل کرد.

شناخت علائم جسمانی بلوغ زودرس
مشکلات رشد قدی در دختران و پسران یکی از شاخص‌ترین علایم فیزیکی و جسمانی بلوغ زودرس است که به متخصصین غدد در تشخیص این وضعیت کمک می‌کند. اگر آنها با چنین موضوعی روبرو شوند باید سریع درمان آغاز شود اما پدیدار شدن بلوغ زودرس نشانه‌های فیزیکی دیگری مانند رشد پستان و عادت ماهیانه در دختران، رشد بیضه در پسرها، رشد سایر اندام‌های جنسی و رشد موهای زائد در نقاط خاصی از بدن کودک را به همراه دارد.

ژنتیک عاملی برای بروز
در واقع ژنتیک یکی از نشانه‌هایی است که سن ورود فرد به دوران بلوغ را تعیین می‌کند. در بیشتر موارد نشانه‌های بلوغ در یک دختر تقریبا در همان زمانی که مادرش بلوغ را تجربه کرده است، ظاهر می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که ژنتیک بر زمان شروع این پدیده موثر است اما تنها عامل تعیین‌کننده سن بلوغ نیست. 

کرم‌های آرایشی و بروز صفات ثانویه
حتما شما هم بچه‌هایی را دیده‌اید که گاهی به کیف لوازم آرایش مادران‌شان سرک می‌کشند، با کرم‌های آرایشی صورتشان را می‌پوشانند و با ژست خاصی مقابل آینه به تماشای خود می‌پردازند. شاید تعجب کنید اما برخی از این محصولات که حاوی هورمون و استروژن‌ هستند می‌توانند باعث بروز صفات ثانویه یا همان بلوغ زودرس در بچه‌ها شوند.

بلوغ زودرس در مناطق گرمسیری
شرایط جوی یا همان وضعیت آب و هوا یکی دیگر از عوامل بروز بلوغ زودرس است و معمولا سن بلوغ بچه‌هایی که در مناطق گرمسیر زندگی می‌کنند پایین‌تر است و به همین خاطر آنها زودتر به بلوغ می‌رسند در حالی که دخترها و پسرهای ساکن مناطق سردسیر دیرتر بلوغ را تجربه می‌کنند.

رسانه‌‌ها و بلوغ زودرس
به گفته برخی از متخصصان رسانه‌ها یکی‌ دیگر از عواملی هستند که می‌توانند روی بلوغ زودرس بچه‌ها موثر باشند. آنها بر این باورند دیدن فیلم‌ها و تصاویر خاصی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به مسائل جنسی می‌پردازند، می‌تواند از جمله موارد بروز بلوغ زودتر از زمان طبیعی باشد. بنابراین تماشای ماهواره و فیلم‌هایی که محدودیت سنی دارند باید توسط والدین کنترل و تدابیر لازم اتخاذ شود.

ضربه‌ها و تصادف‌ها
گاهی بلوغ زودرس ممکن است به دلیل تومورهای غده هیپوفیز اتفاق بیفتد. به عنوان مثال برخی عوامل مانند وجود یک زائده تومورال در مغز، تصادف و ایجاد ضربه و ضایعه در مغز و ... می‌تواند عاملی برای بلوغ زودرس و حتی دیررس در بچه‌ها باشد. حتی گاهی وجود تومور در غدد فوق کلیه، تخمدان‌های دخترها و بیضه‌های پسرها باعث بروز این پدیده می‌شود. البته وجود این تومورها از عوامل نادر است که بسیار کم دیده شده‌اند اما نمی‌توان بی‌تفاوت از کنار این موضوع عبور کرد.

بلوغ و ساعت بیولوژیک
بر اساس بررسی‌های پژوهشگران، زمان بلوغ براساس ساعت بیولوژیک بدن تعیین و عملکرد این ساعت توسط غده هیپوفیز (غده کوچکی در مغز) تنظیم می‌شود. در حقیقت اگر غده هیپوفیز که فرمانده همه غدد بدن است، زودتر از زمان مناسب به کار بیفتد و فعالیت ‌کند بلوغ زود هنگام را در پی دارد. دلیل دیگری که باعث بروز این اختلال می‌شود، غدد جنسی بدن است که فعال شده و واکنش نشان می‌دهند. البته با تووجه به اینکه چه عامل یا عواملی باعث بلوغ زودرس شده‌اند، باید از روش‌های درمانی متفاوتی بهره برد.

بلوغ؛ پایان رشد قدی
معمولا قد افراد به طور متوسط هنگام تولد حدود 50 سانتی‌متر است و بعد از تولد در 2 سال اول زندگی حدود 35 سانتی‌متر به طول قد اضافه می‌شود. در سنین بعد، سرعت رشد قد کاهش پیدا می‌کند و تا زمان بلوغ کودک به صورت تقریبی هر سال 5 تا 7 سانتی‌متر قد می‌کشد. در زمان بلوغ یک جهش قدی را خواهیم داشت یعنی مجددا افزایش سریع رشد قد را داریم. به عبارت دیگر در زمان بلوغ پسرها حدود 25 تا 30 سانتی‌متر و دخترها حدود 20 تا 25 سانتی‌متر به طول قدشان اضافه می‌شود. در عین حال به دلیل اینکه دخترها زودتر به بلوغ می‌رسند در سن 15 تا 17 سالگی صفحه رشد قد آنها بسته می‌شود و معمولا هم در مراحل اولیه بلوغ قد می‌کشند و بعد از شروع عادت ماهیانه رشد قدی آنها به سرعت کاهش پیدا می‌کند. در پسرها زمان بلوغ حدود 16 تا 18 سالگی است و بعد از این سنین صفحه رشد بسته و رشد قدی متوقف خواهد شد.

تاثیر بلوغ زودرس روی قد بچه‌ها
به طور کلی بلوغ زودرس روی دو عامل قد و مسائل روانی بچه‌ها تاثیر می‌گذارد. به صورت طبیعی رشد قدی کودک از دوران جنینی شروع می‌شود و بعد از تولد حداکثر رشد قد را خواهیم داشت. در دوران نوزادی تا زمان بلوغ این رشد ادامه پیدا می‌کند و همانطور که گفتیم، بعد از بلوغ با بسته شدن صفحه رشد، رشد قدی کودک قطع می‌شود و زمانی که صفحه رشد قدی دختران و پسران بسته شد امکان افزایش قد وجود نخواهد داشت. حالا چنانچه کودک دچار بلوغ زودرس شود، جهش رشدی برای قد در سنین پایین‌تر از حد طبیعی نمایان می‌شود. به عنوان مثال ممکن است سال‌هایی که کودک به مدرسه می‌رود در مقایسه با همکلاسی‌ها و دوستانش، قد بلندتری داشته باشد ولی با توجه به اینکه با بلوغ زودرس صفحه رشد بسته می‌شود، رشد قد این کودک متوقف خواهد شد در حالی که بقیه بچه‌ها رشد قدی طبیعی خود را دارند. در نهایت با وجودی که کودک در مدرسه از سایر همکلاسی‌هایش قد بلندتر بوده ولی در صورت عدم درمان در سال‌های آینده و در دوران بزرگسالی فرد کوتاه قدی به حساب می‌آید.

تاثیرات روانی ناشی از بلوغ زودرس
زمانی که کودک دچار بلوغ زودرس می‌شود به دلیل سن کم نمی‌تواند مسائل روانی ناشی از آن را بپذیرد و با تغییرات کنار بیاید و مشکلاتی برای او ایجاد می‌شود. به همین دلیل، اول باید توسط متخصص تشخیص داده شود که فرد دچار بلوغ زودرس شده است یا نه. اگر تشخیص پزشک بلوغ زودرس باشد در قدم بعدی علت این ناهنجاری مورد بررسی قرار می‌گیرد یعنی کودک چرا و چگونه دچار بلوغ زودرس شده و آیا مشکل با توجه به سن و شرایط کودک قابل درمان است؟ یادتان باشد بروز بلوغ زودرس در کودکی که مثلا با دیدن مشاجره در خانه دچار استرس می‌شود، ثابت نشده اما بچه‌ای که دچار بلوغ زودرس شده است، استرس و بار روانی زیادی را تحمل می‌کند.

اهمیت تشخیص به موقع
زمانی که کودک در سنین پایین‌تر به متخصص غدد مراجعه کند و تحت نظر قرار بگیرد، بلوغ زودرس قابل پیشگیری و درمان است. ابتدا پزشک وجود علائم را در بیمار ارزیابی می‌کند و کودک از نظر رشد قدی مورد آزمایش قرار می‌گیرد و متخخصان با استفاده از تست‌ها، آزمایش‌های هورمونی، سونوگرافی‌ها و عکس‌برداری‌ها؛ سن استخوانی را تعیین می‌کنند. سپس با توجه به علایم دیگری در کنار رشد قدی بلوغ زودتر از موعد را به موقع تشخیص و درمان را انجام دهند.

روش‌های درمانی بلوغ زودرس
یکی از روش‌های درمان بلوغ زودرس که در گروه درمان‌های دارویی قرار دارد، تزریق آمپول‌های خاصی است. این آمپول‌ها، محور غده هیپوفیز، هیپوتالاموس و غدد جنسی را مهار می‌کنند. البته نباید فراموش کرد که اگر مورد خاصی مانند تومور هیپوفیز تشخیص داده شود، کودک مورد جراحی قرار می‌گیرد. پس  درمان‌های دارویی مهمترین روش کنترل بلوغ زودرس بچه‌ها است و با پدیدار شدن بلوغ زودرس و اختلال در رشد قدی، درمان هورمونی به آنها کمک می‌کند تا از کوتاه‌قدی در دوران بزرگسالی در امان بمانند. البته بر خلاف تبلیغات مختلف این هورمون‌ها معجزه نمیکنند و تنها در شرایطی که بلوغ زودرس به موقع تشخیص داده شود، تا حدی باعث افزایش قد می‌شوند اما این موضوع که فلان قرص، کپسول یا آمپول هورمونی با افزایش طول استخوان‌ها! در هر سنی و با هر شرایطی 8 تا 10سانتی‌متر به قدتان اضافه میکند، دروغی بیش نیست. از طرفی برای درمان علاوه بر مصرف دارو چه هورمونی و چه غیرهورمونی از روانپزشک کودک و نوجوان هم باید کمک گرفت اما روان‌درمانی به تنهایی کافی نیست و بر خلاف باور بسیاری از والدین، بلوغ زودرس حتما باید توسط متخصصان غدد درمان شود. در این میان به دلیل اینکه تاثیر تغذیه بر بروز بلوغ زودرس اثبات نشده است، از روش «تغذیه درمانی» هم نمی‌توان برای درمان کمک گرفت.