نی‌نی سایت: شاید وقت‌هایی حس خوبی نداشته باشیم یا حس ضعف، سرگیجه یا ... با ما همراه باشد. بدون آن‌که بدانیم چه اتفاقی برایمان افتاده است؟ اما در دوره بارداری، همه چیز فرق می‌کند و هر آن چه در بدن ما می‌گذرد مدام مورد آزمایش قرار می‌گیرد. این است که کمبود ویتامین‌ها خود را نشان داده و استفاده از مکمل‌ها به راحتی در برنامه غذایی‌مان قرار خواهند گرفت. متخصصان همیشه به اهمیت دریافت مقدار کافی از ویتامین‌ها و مواد مغذی در رژیم روزانه غذایی تاکید می‌کنند، اما نکته بسیار مهمی که بسیاری از افراد جامعه توجه زیادی به آن ندارند، مصرف درست و به اندازه آنها است؛ به ویژه برای خانم‌های شیرده یا آنهایی که قصد دارند به زودی بچه‌‌دار شوند و در صورت کمبود ویتامین‌ها دچار مشکل خواهند شد. آیا می‌دانید ویتامین‌ها چه نقشی در بدن ایفا می‌کنند؟ ریزش مو نشانه چه ویتامینی در بدن است یا پوسته پوسته شدن لب‌ها از کمبود چه ویتامین‌هایی است؟ اصلا کمبود ویتامین در بدن خود را نشان خواهد داد یا تنها با انجام آزمایش خون مشخص می‌شود؟ ویتامین‌ها ریز مغذی‌هایی بسیار ضروری برای تامین سلامت بدن هستند. این ترکیبات به دو دسته محلول در چربی که شامل ویتامین‌های A، D، E، K و محلول در آب که شامل ویتامین‌های گروه B و ویتامین C هستند، تقسیم می‌شوند. بهترین راه دریافت این ترکیبات موثر رعایت تنوع و تعادل در برنامه غذایی و استفاده مناسب از تمام گروه‌های غذایی به ویژه میوه‌ها و سبزیجات است. البته باتوجه به اینکه وجود هر بیماری در بدن با ظهور یک سری علائم بالینی همراه است، کمبود ویتامین‌ها هم فرد را مبتلا به بیماری می‌کند و بر اساس شدت کمبود آن ویتامین در بدن، علائم متفاوتی ایجاد می‌کند که گاهی بسیار خطرناک و غیرقابل جبران و گاهی بسیار خفیف است. از این‌رو می‌توان به نقش حیاتی آنها پی برد. این نشانه‌های کمبود با توجه به انواع هر ویتامین در نقطه خاصی از بدن ظاهر می‌شوند.
وقتی کمبود ویتامین A دارید
ویتامین‌های محلول در چربی به‌ویژه ویتامین A دارای ذخایری در کبد بوده و دریافت کم این ویتامین در مدت کوتاه عوارض خاصی ایجاد نمی‌کند چون کبد در صورت نیاز مقادیری از آن را برای تامین نیازهای بدن آزاد خواهد کرد. با این حال این ویتامین در شرایط خاص مثل اختلالات جذب و اسهال چرب و یا عدم دریافت درازمدت می تواند علائمی مثل اختلال در بینایی وشب کوری، اختلال باروری به‌ویژه در جنس مذکر، سقط خودبه‌خودی، کم خونی و اختلال در سیتم ایمنی ایجاد کند. به همین دلیل توصیه می‌شود در صورت مشاهده هریک از این علائم به متخصص مراجعه کنید تا در صورت ابتلا به کمبود شدید ویتامین A اقدامات ضروری صورت گیرد.
نشانه‌های کمبود ویتامین D
ویتامین D به نام ویتامین نور خورشید شناخته می‌شود که علت این نامگذاری قابلیت ساخت این ویتامین توسط اشعه ماورابنفش از کلسترول زیر پوست است. این در حالی است که بر اساس تحقیقات اخیر شاهد شیوع بالای کمبود این ویتامین به‌ویژه در نواحی سردسیر هستیم. علائم بالینی کمبود ویتامین D شامل پوکی استخوان در بزرگسالان و نرمی استخوان در کودکان در حال رشد است. همچنین از جمله مهمترین نتایج پژوهش‌ها در اراتباط با نقش این ویتامین در بدن می‌توان به تاثیر آن در پیشگیری از بیماری‌های خود ایمنی مثل MS، سرطان و افسردگی اشاره کرد.
اگر کمبود ویتامین E و K داشته باشید
کمبود ویتامین E و K چندان شایع نیست، اما با این حال کمبود ویتامین K منجر به علائمی نظیر اختلال در انعقاد خون و شکستگی‌های استخوانی و کمبود ویتامین E می‌تواند اختلالات عصبی، عضلانی و تولید مثلی ایجاد کند.
ویتامین‌های گروه B1 تا B3
ویتامین‌های گروه B نقش مهمی در تامین انرژی بدن برعهده دارند. این ویتامین‌ها ذخیره قابل توجهی در بدن ندارند و مصرف روزانه آنها از طریق غذاها ضروری است. البته ویتامین B12 تنها ویتامین گروه B محسوب می‌شود که دارای ذخایر کبدی برای تامین نیازهای بدن به مدت 5 تا 7 سال بوده و تنها در گیاخواران مطلق کمبود آن به چشم می‌خورد. ویتامین B1 یا تیامین نقش بسیار مهمی در تولید انرژی ناشی از مصرف غذاها در بدن دارد و کمبود آن تاثیرات خود را در پوست نشان می‌دهد. در عین حال کمبود تیامین در انسان به شکل بی‌اشتهایی، کاهش وزن و علائم قلبی و عصبی بروز می‌کند. در مرحله آخر بیماری کبدی مزمن هم تغییرات موجب تخلیه تیامین کبدی و در نهایت منجر به اختلال در عملکرد مغزی ثانویه خواهد شد که زندگی فرد را به خطر می‌اندازد. اما کمبود ویتامین B2 بیشتر علائم کمبود ویتامین‌ها در بدن پس از یک دوره طولانی ظاهر می‌شوند. علائم کمبود ریبو‌فلاوین یا B2 هم پس از یک دوره محرومیت شدید بروز می‌کند. علائم اولیه این کمبود شامل ترس از نور (فتوفوبیا)، سوزش، خارش و اشک‌ریزی چشم، کاهش شفافیت بینایی و درد و سوزش لب‌ها و زبان است. علائم پیشرفته هم زمینه بروز مشکلاتی مثل ترکیلوز (شکاف و ترک خوردگی لب)، آنگولار استوماتیت (شکاف در پوست گوشه دهان-شقاق گوشه لب‌ها)، بثورات چرب در پوست، چین بینی و دهانی، کیسه بیضه و ناحیه تناسلی زنان، زبان متورم ارغوانی، افزایش رشد مویرگ‌ها اطراف قرنیه چشم و نوروپاتی محیطی را ایجاد خواهد کرد. وقتی کمبود ویتامین B3 دارید، علائم اولیه کمبود نیاسین یا B3 شامل ضعف عضلانی، بی‌اشتهایی، سوء هاضمه و بثورات جلدی است. در واقع تغییرات پوستی بارزترین علامت کمبود شدید نیاسین محسوب می‌شود؛ به این ترتیب که قسمت‌هایی از پوست که در معرض نور آفتاب هستند (دست‌ها، بازو، گردن و پاها) دچار ترک خوردگی، تیرگی رنگ و درماتیت پوسته‌ریزی کننده خواهند شد. از دیگر علائم کمبود نیاسین می‌توان به درگیری سیستم عصبی اشاره کرد. علائم درگیری سیستم عصبی مرکزی عبارتند از گیجی و منگی، التهاب عصبی و تغییرات دستگاه گوارش به شکل تحریک‌پذیری و التهاب غشای مخاطی دهان و لوله گوارش.
کمبود ویتامین B6 تا B12
یکی از مهمترین علائم فقدان ویتامینB6 ، تغییرات پوستی و عصبی است. از دیگر علایم کمبود این ویتامین می‌توان به ضعف، بی‌خوابی، نوروپاتی محیطی، التهاب زبان، التهاب حفره دهان و اختلال ایمنی سلولی اشاره کرد. شاید تعجب کنید، اما کمبود ویتامین B6 در درازمدت می‌تواند فرد را مبتلا به بیماری صرع کند. البته خوشبختانه درمان با پیریدوکسین یا پیریدوکسال فسفات می‌تواند نجات بخش باشد. اگر زود خسته می‌شوید، کمبود فولات یا ویتامین B9 دارید که منجر به نوعی کم‌خونی به نام آنمی مگالوبلاستیک می‌شود. حتی بررسی‌ها نشان می‌دهند در صورت بروز این کمبود هنگام بارداری، لوله عصبی جنین به صورت کامل تشکیل نمی‌شود و سلامت جنین به خطر می‌افتد. با این حساب توجه به مصرف کافی این ویتامین در همه خانم‌ها به ویژه در سنین باروری ضروری است. کمبود ویتامین B12 منجر به ایجاد عارضه کم‌خونی می‌شود و زمینه بروز مشکلات عصبی و استرس‌های مزمن را نیز فراهم می‌کند. بد نیست بدانید بی‌حالی و خستگی زودرس در افراد می‌تواند یکی از دلایل کمبود این ویتامین باشد.
اگر ویتامین C بدنتان کم است
کمبود حاد ویتامین C باعث بروز بیماری اسکوربوت در انسان می‌شود. در واقع در بزرگسالان بعد از 45 تا 80 روز محرومیت از ویتامین C نشانه‌های کمبود ظاهر خواهد شد. همچنین حذف ویتامین Cاز رژیم افراد سالم در 30 روز، حتی در صورت اشباع بودن ذخایر آن در بدن، علایم کمبود را تشدید می‌کند. بزرگسالان مبتلا به اسکوربوت ممکن است دچار تورم و خونریزی لثه، از دست دادن دندان، خواب‌آلودگی، خستگی، دردهای مفاصل در پاها، تحلیل عضلانی، ضایعات پوستی و تغییرات روانی مختلف (مانند هیستری، هیپوکندری و افسردگی) شوند. همچنین اولین علامت اسکوروی ضعف و خستگی است. از دیگر نشانه‌های فیزیکی آن هم باید به خونریزی زیر پوستی، پیچ خوردگی شدید موها، درد مفاصل، تورم لثه، افسردگی، سندرم شوگرن، تب، تنگی نفس و ... اشاره کرد.
عوارض مصرف بی‌رویه مکمل‌ها
با درنظر گرفتن نقش مهم ویتامین‌ها در تضمین سلامتی و عملکرد صحیح بدن توصیه‌های اکید بر مصرف روزانه این ترکیبات از طریق الگوهای غذایی سالم و اجتناب از زیاده‌روی در مصرف آنها وجود دارد. مصرف خودسرانه ویتامین‌ها مانند کمبود آنها در بدن فرد را دچار عوارض خطرناکی می‌کنند. به‌طور مثال برخی افراد برای جلوگیری از ابتلا به سرماخوردگی روزانه اقدام به مصرف ویتامین C می‌کنند اگرچه به گفته پزشکان مصرف بیش از حد این ویتامین خطری را متوجه فرد نمی‌کند و به طور معمول محدوده مصرف ویتامین C حدود 2000 میلی‌گرم در نظر گرفته می‌شود اما افرادی که در طول یک روز بیش از این میزان ویتامین را مصرف می‌کنند ممکن است دچار علائمی چون استفراغ، سردرد، بی‌خوابی و ترش کردن شوند. حتی مصرف بیش از 1000 میلی گرم از این ویتامین نیز می‌تواند منجر به اسهال شود. از موارد دیگر می‌توان به مصرف بی‌رویه ویتامین A اشاره کرد؛ بررسی‌ها حاکی است افرادی که میزان کافی ویتامین A را دریافت نمی‌کنند، بیشتر مستعد بیماری‌های عفونی و اختلالات بینایی هستند، اما مصرف بیش از حد این ویتامین با عوارض جانبی همچون حالت تهوع، اسهال، استفراغ، کاهش اشتها، خستگی، سردرد، تاری دید، درد استخوان، ریزش مو و آسیب کبد همراه است. حتی مقدار زیاد آن در افراد سیگاری خطر بروز سرطان ریه را تشدید می‌کند. یکی دیگر از مشکلات مصرف بیش از حد ویتامین A این است که میزان مازاد آن از بدن دفع نمی‌شود، بلکه در کبد تجمع پیدا می‌کند و احتمال بروز آسیب‌های کبدی را افزایش می‌دهد. با این حساب با توجه به آمار وحشتناک بروز عوارض جبران‌ناپذیر مصرف بی‌رویه ویتامین‌ها توصیه می‌شود از مصرف بی‌رویه این مکمل‌ها بدون دستور پزشک خودداری کنید.
یک آزمایش ساده
هر چند کمبود هر ویتامین با علایم بالینی مختلفی بروز می‌کند، اما گاهی اوقات هم نشانه‌های بارزی وجود ندارد. به همین دلیل هم توصیه می‌شود اگر قصد بارداری دارید یا مدت‌هاست از سلامت‌تان اطلاع ندارید به پزشک مراجعه کنید تا برایتان چکاپ کامل بنویسد و در آن وضعیت ویتامین‌های بدنتان بررسی شود. فراموش نکنید انجام این آزمایش‌ها سالی یکبار ضروری است چون جلوی بروز بسیاری از مشکلات و بیماری‌های احتمالی را می‌گیرد.
